ТРЕТ ВСЕЛЕНСКИ СОБОР

Аријанските немири ја довеле Црквата до спорови за личноста на Богочовекот, но Црквата ги разреши на третиот Вселенски собор.
Аријанците како потврда за своите еретички погледи се повикувале на она место од Светото Писмо на Новиот Завет кое укажува на унижената положба на нашиот Господ Исус Христос во време на Неговото спасително служење на човечкиот род како месија: во тие изреки Аријанците виделе доказ на исправност на своето богохулно учење за тоа дека Синот Божји е под Отецот, дека е потчинет на Отецот. Заштитниците на православното учење им укажувале на еретиците дека изреките во Светото Писмо во кои се зборува за унижената положба на Господ Исус Христос се однесува не на Боженствената, туку исклучително на човечката природа на Христос Спасителот. Меѓутоа овој одговор, иако во суштина е исправен, не ја исклучувала можноста за продолжение на следната недоумица:
„Ако Христос едно зборувал и правел како Бог, а друго како човек, не произлегува ли од таму дека природите во Христа биле разделени, така да во едното лице делувале двете суштини и двете разделени волји?“ Објаснувањето дека Боженствената и човечката природа во Христос Спасителот не била разединета, туку дека се наоѓа во соединување, предизвикало нови неоумици: ако Христос е Богочовек, т.е. совршен Бог и совршен човек, како тогаш да се сфатат оние места од Светото Евангелие каде Самиот Господ за Себе зборува како за несовршен? Блажениот Теодорит, цитирајќи ги зборовите на Спасителот дека ни Тој Сам не го знае денот ни часот на Своето второ доаѓање „за тој ден и за тој час никој не знае, ни ангелите небески, туку само Мојот Татко“ (Мт. 24, 36), ги проследи со следново прашање, кое покажува неопходност за сеопфатно објаснување на учењата за дносите на двете природи во Христа, објаснувања кои би ја отстраниле секоја противречност и недоумица: „зошто Логосот носи име Премусрост, ако е потчинет на немоќта на незнаењето?“ прашува блажениот отец.
Така аријанството доведе до нови недоумици за личноста на Исус Христос и предизвика несторијански спорови. Вистината на она што веќе било потребно за решавање на тие недоумици во многу веќе се наоѓала во делата на светите отци на Црквата од четвртиот век и можело сосема да биде доволно. Но разметливиот ум не сакал да се смири пред големата тајна на воплотувањето на Синот Божји: не кажуваат без основа дека во Црквата веројатно би дошло до нови немири, дури и Несториј да не се појавил на црковно-историските сцени.
Несториј бил роден во сирискиот град Кесариј Германикијски на реката Еуфрат. Годината на неговото раѓање и кои биле неговите родители, не е познато. Свети Кирил Александриски сведочи само дека Несториј „потекнувал од кал, и дека неговото потекло било срамно“. Во младоста неколку години поминал еден манастир близу Антиохија, а потоа, по примање на свештенички чин, се истакнал како добар проповедник. Црковните историчари Сократ и Маркел, современици на Несториј, ја истакнуваат неговата красноречивост, но имал слабо образование. Несториј водел строг монашки живот, но веќе тогаш, како што сведочи Сократ, „беше фалбаџија, раздразлив и лакомислен“. Без сомнение тој бил гор и самољубив човек кој не сакал ни пред ништо и никого да се поклони. Како човек познат по својата дарба за говори, Несториј во 428 година од страна на императорот Теодосиј Втори (408-450) бил избран на тронот на константинополските патријарси. При стапувањето на катедрата, во говорот до насобраниот народ, Несториј покажал крајна нетрпеливост обраќајќи се на императорот со зборовите: „дај ми царе вселена исчистена од ерес, а јас ќе ти дадам царство небесно, застапувај ме против еретиците, а јас тебе против Песријанците“. (Византија тогаш била во борба против Персија). Во првите години на неговото патријарство, било започнатожестоко гонење на припадниците на различните секти кои дотогаш ја користеле одредената трпеливост во Константинопол. Ги затворале во темници, ги изгонувале, им одземале имот, ги затворале и им ги рушеле нивните молитвени домови. Прогонот се проширил и на другите делови на империјата, па дури дошло и до крвави судири. Но се покало дека ревносниот прогонител на еретици и самиот е еретик.
Несториј не бил родоначалник на еретичкото учење, туку само понатаму го развивал од неговиот учител Теодор Мопсуетски и теодоровиот учител Диодор Тарсиски. Историчарот Сократ неговото прво истапување го опишува на ваков начин: „Во времето на Несториј живеел презвитер Атанасиј кој допатувал од Антиохија. Несториј многу го уважувал. Еднаш овој Атанасиј учејќи во црква рекол: никој Марија не треба да ја нарече Богородица, зошто таа била човек и не е можно Бог да се роди од човек. Во црквата настанало вознемирување. Несториј почнал да го штити Атанасиј, , но истовремено да го штити и своето мислење и почнал во црквата да проповеда отворено изјавувајќи дека Пресвета Дева Марија не треба да се нарече Богородица зошто таа не родила Бог, туку само човек, кој надвор од Неа се соединил со Логосот Божји; човекот Исус, роден од Марија, бил само живеалиште на Божеството и алатка на нашето спасение; тој човек со симнувањето на Светиот Дух на него станал Христос, т.е. помазаник и Логосот Божји со Него пребива во особена природно или релативно соединување“, поточно само „во поврзаност“, а не во соединување по природа, како што учи православната Црква. За страдањата и смртта на Христос Спасителот, Несториј појаснувал: „може да се каже дека Синот Божји умрел, но не во вистинскато значење на тие зборови, зошто умрел и станал само човекот Исус; Богочовековите страдања биле можни само затоа што Божествената природа во Христа била разделена од човечката“. Кога се во прашање евангеските и апостолските изреки во кои се зборува за Христос „ и во контекст на униженост и во контекст на неискажана надмоќ, Несториј учел дека една од тие изреки нужно се однесуваат на Христос како на исклучително човек, а другите исклучително како Бог.“
Патријарховата изјава дека Пресвета Дева не треба да се нарекува Богородица, предизвикала сеопшто негодување во константинопол зошто употребата на зборот Богородица било осветено со богослужбено и светоотечко предание, а освен тоа Богомајката била сметана за покровителка на градот. Кога тоа го видел, Несториј предложил нов назив за Дева Марија – „Христородица“, но подоцна се согласил и го прифатил црковниот назив, но со огради во смислата на својата еретичка заблуда. Против патријархот еретик истапиле со обвинувања прокло, презвитер од Константинопол, подоцна патријарх на Константинопол, и адвокатот Евсевиј, подоцна епископот Дорилејски. Несториј, на денот на Благовест му поверил на Прокло да проповеда и тој ја искористил приликата и проповедал дека Пресветата Дева треба да се нарече Богородица. За тоа зборувал и самиот наслов на проповедта: „за очовечувањето на нашиот Господ Исус Христос, за тоа дека Света Дева Марија е Богородица, дека Оној кој од Неа се родил е Емануил Кој воедно е Бог и човек, непроменливо“. Еднаш пак Евсевиј со силно извикување ја прекинал еретичката проповед на Несториј во соборната црква: „Лага и богохулење! Навистина, еден ист Логос Божји е роден од Отца во вечноста и се воплотил во времето од Дева заради нашето спасение“. Потоа на вратата на Константинопол можело да се види свиток кој тој го истакнал (се претпоставува дека Евсевиј е автор на тој свиток) таму и во кој Несториј е обвинет за обновување на ересот на Павле Самостатски, ерес кој веќе бил осуден во третиот век. Обвинението од свитокот се завршува со зборовите: „анатема на оној кој го одвојува Синот Божји од Синот на Марија!“
Користејќи го покровителството на императорот, Несториј почнал жестоко да ги прогонува оние противници на своето еретичко учење кои ги наоѓал меѓу константинополскиот клир и во манастирите. Но гласот за неговото делување кое привлекло големо внимание во престолнината, излегол и надвор од ѕидините на Конастантинипол. Почнале да доаѓаат прашања до александрискиот патријарх свети Кирил (412-444) и дознавајќи дека по манастирите се шири ересот на Несториј, свети Кирил истапил во заштита на православното учење. Како истакнат богослов во своето време и како епископ на една од најважните катедри во Источната Црква, свети Кирил зазел поединечно место во борбата против несторијанците. Тој борбата ја започнал со „Послание до отшелниците“, т.е. египетските монаси. Во тоа послание, тој го осудува учењето на Несториј и истакнува дека бидејќи Господ Исус Христос е вистински Бог и вистински човек, тогаш Пресвета Дева Марија, како онаа која го родила Богочовекот, е навистина Богородица. Свети Кирил воедно се обратил и на императорот Теодосиј, додека со слична, но и поопширна расправа и се обратил на императорката Евдокија и сестрата на императорот, Пулхерија.
Кога дознал што се случува, Несториј се вознемирил и почнал да негодува против Кирил. Тогаш следбениците на Несториј напишале две посланија-една против „Послание до отшелниците“, а друга под наслов: „Против оние кои во учењето за соединетата природа во Христа или ја уништуваат Боженствената природа на Единородниот, или обоготворуваат човечка природа“. Свети Кирил за ова дознал преку „блажени“ луѓе, достојни за доверба. За да ја појасни работата и да избегне недоразбирање, одлучил со послание да се обрати на Несториј. Тука ги објаснува причините заради кои се појавила неговото „Послание до отшелниците“. Ова било потребно да го направи зошто дошло барање дури и од папата Калестин со епископите од Рим. „наместо да ме грдиш, го советува во заклучокот свети Кирил, подобро би ти било да ги исправиш своите зборови, за да го прекинеш соблазнувањето во Вселенската Црква. Најдобро средство да ги смириш соблазнетите е Светата Дева да ја наречеш Богородица, така што ние и сите останати би можеле во мир и единство да ја служиме зедничката богослужба“. Како одговор на ова посланиена свети Кирил, Несториј, заради објаснување меѓу него и Александрискиот патријарх, го избрал презвитерот Лампон и го испратил со свое лично писмо. Потресен од писмото, свети Кирил повторно му напишал писмо и во заклучокот вели: „Ти ги пишувам овие зборови потикнат од љубовта во Христа и како брат те советувам и преколнувам пред Бога и светите ангели Негови, еднакво со нас да мислиш и учиш, така би бил сочуван во мир во Црквата и со сојузот на едномисление и љубов неуништливо би пребивал меѓу свештениците Божји. Поздрави ги браќата кои се со тебе; тебе те поздравуваат браќата кои се со мене“. Несториј и на другото послание на свети Кирил одговорил со посебно послание, во кое, место да ја сфати својата заблуда и да биде спремен да ја исправи, тој останал при своето лажно учење, па дури со зборови исполнети со гордост и потсмев, го прекорил свети Кирил и го повикал него да се поправи.
Гледајќи дека понатамочното општење со Несториј е сосема бескорисно, свети Кирил решил за поддршка да се обрати на папата Келестин (422 – 432) во Рим. Иако претходно се наоѓал во прекин на односи со Римскиот епископ, сега заради несреќата која се надвисила над целата Црква, се смирил со него. Во посланието до папата Келестин, свети Кирил ја опишува состојбата во Источната Црква која ја предизвикал Несториј. Како потврда на своите зборови за ересот на Несториј, свети Кирил до папата ги испратил беседите кои Несториј ги изговорил во црквата, правејќи претходно нивни превод.
Меѓутоа и Несториј, искористувајќи една недоумица од канонски карактер, исто така се обратил со писмо на папата. Објаснувајќи зошто се обраќа на Римскиот епископ, Несториј прешол на толкување на догматските струења кои се појавиле во Источната Црква. Тука го излага учењето на свети Кирил за воплотувањето на Логосот Божји и демантирајќи го свети Кирил, тој го изложува своето учење. Бидејќи не добил одговор од папата, Несториј му се обратил со друго писмо, кое било слично на првото. Конечно пристигнал одговор од папата во кој тој Несториј го повикува да ги исправи своите заблуди и дека доказ на тоа исправување ќе биде повторно присоединување на Црквата на сите оние кои Несториј претходно ги одалечил заради тоа што тие не се согласувале со него. Папата на Несториј му оставил десет дена за покајување. Во исто време Келестин со опширни посланија се обратил до клирот и народот во Константинопол, како и на епископот Ерусалимски Јувеналиј, Флавијан Филипински, Руф Солунски и Јован Антиохиски кој се образувал со Несториј во еден манастир во Антиохија. Во тие посланија папата ја разобличувал заблудата на Несториј, соопштувајќи каква Не осуда да го стаса ако остане непопустлив. И свети Кирил пишувал посланија до некои источни епископи каде ја изложил суштината на спорот меѓу него и Несториј. Од некои добил одговор дека не го одобруваат учењето на Несториј, но го замолуваат да не се оди кон отворен прекин на општење со него.
По договор со Рим, свети Кирил писмото што го добил од папата го испратил на Несториј, заедно со посланието упатено во име на Александрискиот собор во кое од Несториј се бара писмено и под заклетва да се одрече од своите заблуди.
Во времето на меѓусебните размени на посланијата меѓу свети Кирил Александриски, Несториј и папата Келестин, несториската криза длабоко ги вознемирила верните и тие се поделиле на две страни: едната се држела на учењето кое потоа на Третиот Вселенски собор било прифатено како православно, додека другата страна застанала покрај ересот на Несториј. Главниот заштитник на православието бил свети Кирил, патријарх Александриски. Отците на Египетската Црква на Третиот Вселенски собор изјавиле: „ Излишно е да се бара од египетските епископи да ја изложуваат својата вера зошто на сите им е очигледно дека ние ја следиме верата на најсветиот Кирил“. Такви отци блиски на светиот Кирил на Третиот Вселенски собор имало околу 50. Конечно како во времето на аријанството, така и во оваа ерес ревносни заштитници на православието биле монасите кои насекаде, почнувајќи од Константинопол, кон несторијанството се однесувале како кон зло и богохулно учење. На страната на Несториј биле оние земји и цркви кои се бореле за аријанството. Антиохија Сиријска, гнездото на аријанството, исто била на страната на Несториј. Отаму потекнале сите водачи на несторијанското движење.
Спомнатата разлика меѓу православните и несторијанците во однос на догмата за воплотувањето, или поточно, во однос на соединувањето на природите во Исус Христос, била вкоренета во различниот пристап на решавање на темелното прашање на односот на верата кон знаењето. Заштитниците на православието тука се приближуваат на погледите на свети Атанасиј Александриски, свети Василиј Велики и свети Григориј Богослов: во истражувањето на прашањата за верата, на разумот треба да му бидат поставени граници зошто верата е над рзумот.
„ Зошто, прашува свети Кирил, внимателно би го истрашувал Светото Писмо, а да не расудувам во едноставноста на срцето согласно со Писмото?“
Допирајќи се до најсвеите и најголемите тајни на нашето спасение, тајната на воплотувањето на Логосот Божји, истиот свет отец забележува: „ прифати го благоволението на Отецот, Кој ни го дарува Синот Свој. Те молам не го испитувај тоа зошто не подлегнува на сфаќањата на безбожничката мудрост и вообичаеното поимање туѓо е и на едното и на другото“. „Зошто е неопходно пред сите да ги изнесуваме тие прашања (за воплотувањето), кои се толку деликатни и тајни? Зарем луѓето нема да имаат поголема корист кога би им објаснувале практични прашања на духовниот живот, бидејќи не сме во состојба со соодветна сигурност да проникнеме во догматското учење?“ Слично мислење имал и папата Келестин. Тој повикува на особена внимателност: „потребно е да се има страв, а не да се умува, задлабочувајќи се во трагање; не треба, како е речено, да се истражуваат предмети кои се над нас“. Што се однесува до воплотувањето на Логосот Божји, папата забрани било какво истражување со разумот: „нека биде отстрането прашањето за раѓањето на Христос, кој навистина верува треба да реши во едноставноста на срцето, нека не се осмелува да го истражува Бога“.
Несториј, гледајќи дека е осуден од страна на Рим и Александрија, сметал дека единствен излез за него претставува свикување вселенски собор на кој би се разгледало спорното прашање. Тоа го сакале и некои од заштитниците на православието. Затоа во ноември 430 година императорот Теодосиј втори во свое име и во името на западниот император издал заповед за свикување на собор во градот Ефес, како град во кој Мајката Божја ги поминала последните години од Својот земен живот. Како време на почеток на соборот било одредено најблиску до Педесетницата. Секој митрополит бил должен со себе да донесе онолку епископи колку сметал дека е неопходно.
Во Ефес со сосема различни погледи и намери се состанале еретичките и православните епископи. Несториј и неговите истомисленици свикувањето на соборот го сфатиле како дозвола да изведат „ново преиспитување на црковното учење“. Свети Кирил и неговите следбеници, од друга страна, мислеле дека прашањето за воплотувањето на Синот Божји е работа на верата, а не разумот. Несториј во Ефес пристигнал со 16 епископи, а свети Кирил со 50 епископи, голем број мирјани и монаси и полномоштво од папата Келестин. Тој како свои претставници и претставници на на „целиот западен собор“ испратил двајца епископи и еден презвитер со упатство да се држи до мислењето на Кирил Александриски. Претставниците на папата не стасале на почетокот на соборот, сепак се состанале околу 200 епископи на соборот кој со задоцнување ја започнал својата работа. Свети Кирил, примајќи го претседавањето со соборот, одлучил да го отвори без да чека доаѓање на епископи кои поради разни причини не можеле да дојдат на време. Тој така постапил од ревност за славата на Мајката Божја, а потоа за да изврши јасно барање на императорскиот указ работата да се разгледа без никакво одлагање. Несториј и епископите кои биле негови истомисленици три пати биле повикувани на соборот: првпат пред самото отворање на соборот, а вториот и третиот по отворањето. На првиот повик Несториј дал двосмислен одговор: „ќе видам и ако биде неопходно да дојдам, ќе дојдам“.
На 22 јуни 431 година во главниот храм во Ефес бил отворен соборот со не помалку од 160 епископи, главно од Александрија, Ерусалим, Палестина и Илирика. Следбениците на Несториј, 68 епископи, протестирале против отворањето на соборот пред доаѓањето на епископот Јован од Антиохија. Протестот го подржувал и императорскиот чиновник Кандидијан. Но, кога се појавил на соборот за да го прочита царскиот указ за правилата и обврските на соборот, отците го замолиле да си замине. При разрешување на прашањето кое го поставиле несторијанството, отците како раководно правило го зеле учењето на Никејскиот символ, кој бил прочитан неколку пати, и одредиле дека символот треба да се чува во целина: „светиот собор го одреди, го читаме на третиот Вселенски собор за на никого да не дозволи да излага, пишува и измислува друга вера, различна од онаа која ја утврдиле светите отци кои се состанале во Никеја“. Со читање на Никејскиот символ почна и првото заседание на отците на Третиот Вселенски собор. Потоа уследи читањето на второто послание на свети Кирил до Несториј, кое кај собраните отци наишло на општо одобрување заради својата согласност со Никејскиот символ. Било прочитано и писмото на Несториј, одговор до Кирил, при што отците го анателисале како автор на писмото и неговото учење. Меѓу другите документи што биле читани на првото соборско заседание било третото послание на свети Кирил до Несториј кое содржувало т.н. анатематизми. Тоа било исто така примено со одобрување. Потоа соборот, на предлог на св.Кирил, испитал неколку епископи за нивните усмени контакти со Несториј, Соопштенијата на епископите кои имале прилика во Ефес да разговараат со Несториј, не оставале сомнеж во тоа дека Несториевото учење за боженственото достоинство на Искупителот е богохулно. Заради поголемо појаснување на православното учење за соединувањето на природата во Христос Спасителот, се читала збирка на изреки на отците почитувани во целата Црква: св. Петар, епископ Александриски, св. Атанасиј Велики, Јулиј, папа Римски, св. Феликс, папа Римски, Теофил, епископ Александриски, св. Кипријан Картагински, Амвросиј, епископ Милански, Григориј Ниски, Атика, епископ Константинополски, Амфилохиј, епископ Иконијски.
Откако го решиле спорното прашање за соединетата природа во Христа дека „двете природи Боженствената и човечката во Христа се соединети неразделиво“, отците на Третиот Вселенски собор во текот на првото заседание донеле и одлука за Несториевото симнување од позиција. Отците на соборот ја составиле следнава пресуда: „Бидејќи Несториј покрај се останато не сака да се потчини на нашиот позив и не ги примил најсветите и најблагочестивите епископи кои му ги испративме, бевме принудени да го испитаме неговото расипано учење. Откривајќи дека тој мисли и проповеда погрешно врз основа на неговите писма и врз основа на други дела, дел од разговорите кои тој неодамна ги водеше во оваа митрополија (во Ефес), а што потврдија сведоци, бевме принудени, врз основа на каноните и посланијата на најсветиот отец и наш сослужител Калестин, епископ Римски, дека против Несториј, не без горки солзи, ја донесуваме следнава пресуда: Господ наш Исус Христос, на Кого тој фрла хула, преку устата на овој најсвет собор одредува: да биде лишен од епископскиот чин и одлачен од црковното општење“. Соборската пресуда му била објавена на Несториј во следнава форма: “Светиот собор, собран со благодат Божја по заповед на најблагочестивите и најхристољубивите наши императори во митрополијата Ефес, на Несториј, новиот Јуда: знај дека поради своите погрешни проповеди и спротивставување на каноните, на 22 ден од тековниот месец јуни, врз основа на црковните правила сотстранет од страна на светиот собор и си лишен од црковниот чин“. Оваа пресуда ја потпишале повеќе од 200 епископи.
За осудата на Несториј, со посебни посланија адресирани на константинополските клирици и економи по црквите, соборот го извести Константинопол. Во името на соборот беше составен и испратен извештај до исператорот, во кој се наоѓаше молба императорот да нареди во Црквата да се истреби Несториевото учење, неговите книги каде се најдат, да бидат запалени, и на секој кој се осмели да го следи учењето несториј да му се закани со гнев на императорското величество. Наскоро со послание до императорот стасал и Несториевиот извештај кој содржел оптужби на сметка на соборот на св. Кирил и во кое Несториј го оправдува својот однос кон тој собор кого не го прифати. Меѓутоа, на 27 јуни во Ефес стасал Јован Антиохиски со 14 источни епископи. Нему му било испратена посебна мисија за да го привлеше на страната на постоечката соборска одлука, но Јован таа мисија не ја примил. Вториот ден по доаѓањето, Јован свикал свој собор на кој присуствувале 43 епископи. Тој собор, познат под името „Отпаднички“, го одбележа Кирил Александриски и Мненон, епископот Ефески, како „оние кои биле заразени со неизлечива болест“. Другите епископи, Кириловите истомисленици, тој само ги одалечил од црковното општење, додека овие, како знак на каење не изречат осуда на „еретичките“ анатематизми на Кирил Александриски. За одлуките на својот собор Јован и неговите следбеници го известиле императорот, императорката, клирот, народот и сенатот во Константинопол. Во сите тие посланија, Јован ја докажува својата исправност на своите постапки и го обвинува Кирил. Кога дознале што прави Јован, Кирил и Мемнон повторно ги повикале браќата епископи на собор за да го обвинат Јован за незаконски постапки зошто тој не ги повикал епископите кои ги обвинил. На соборот конечно стигнала и мисијата на Римскиот папа. Запознавајќи се со работата на соборот на кој преседавал свети Кирил, тие застанале на страната на православните. Соборот три пати го го повикал Јован Антиохиски на заседавање, за да може да ги докаже своите оптужби против Кирил, но Јован одбивал, поради што вселенскиот собор решил заедно со неговите следбеници да го одалечат од црковното општење и со тоа да ги запознат императорите. Така во Ефес се формирале двеспротивставени страни на епископи кои се заканувале едни на други и меѓусебно се обвинувале. За да му ја објаснат вистинската состојба на работите на императорот, зошто Кандидијан, кој ја држел страната на еретиците, била претставена лошо по нив, православните епископи му испратиле на императорот молба: да го отповика Кандидијан и да им дозволи на нив петорица лично да се појават на дворецот. Но Кандидијан ги затворил сите патишта во Константинопол за посланието да не стаса на вистинската адреса. Тогаш отците на соборот им упатиле на константинополските епископи и монаси послание со опис на текот на соборските работи и секаквите притисоци на кои православните биле изложени во Ефес и тоа преку еден просјак кој посланието го пренел на својот стап. По добивањето на посланието во престолнината почнале немири и тоа воглавно во манастирите.Меѓу монасите најпознат бил преподобен Далмат. Тој без излегување поминал 48 години во затвореништво, не напуштајќи ја ќелијата дури ни кога самиот император го молел да учествува во величенствената литија во време на земјотрес. Боженствениот глас сега на преподобниот му нареди да го прекине затвореништвото. Преподобниот Далмат и уште неколку монаси биле пуштени кај императорот. Големиот подвижник го покажал посланието од Ефес на императорот, ги изложил жалбите на православните и запрашал: „дали е подобро да се присоединат на некој лажливец или пак на мнозинството на епископи кои се расеани по вселената и кои претставуваат нивни браќа во Ефес?“ Несториевите соучесници доаѓаат и одат од Константинопол без препреки, додека праволсавните епископи се потчинети на ограничувања“.
Теодосиј бил трогнат и наскоро епископите кои биле испратени од православната страна имале прилика да му објаснат нему и на целиот Константинопол ситуацијата која настанала во Ефес, така да работата полека доаѓала до конечно разрешување и тоа во корист на православието и свети кирил. Но во тоа време во Константинопол стасал господар Иринеј, следбеник на Несториј и Јован, кој располагал со големи врски на дворецот. Тој се изборил за пчовторно преиспитување на работите. Како резултат св. Кирил и неговите собраќа епископи биле обвинети дека се прават „самоволно и незаконски, и затроа треба да бидат одалечени од Црквата и други казни“. Императорот, кој очигледно се изгубил во тие меѓусебни обвинувања и претставки, решил, заради смирување на спорот, да ги отстрани Несториј, свети Кирил и Мемнон. Со таков указ тој во Ефес испратил чиновникот Јован. Тој во Ефес не можел ништо да направи заради големата конфузија која таму владеела. Спротивставените страни толку многу биле раскарани што Јован не можел да ги измири. Тој ги ставил под стража свети Кирил, Мемнон и Несториј, а императорот го известил за својот неуспех. Конечно императорот, приклонувајќи се на општите молби, свикал советување на 16 епископи во Халкидон, кои таму стасале од Ефес, по 8 од двете раскарани страни. На тоа советување, кое е водено во присутво на императорот, отците на православниот собор добиле можност да ја докажат исправноста на одлуката на својот собор и својата праведност. Благодарејќи на тоа, во Ефес уште пред завршетокот на советувањето, стигнала наредба свети Кирил и Мемнон да се ослободат и да им се вратат сите одземени права. Несториј бил отпуштен и испратен во своето претходно живеалиште, т.е. во Антиохија. По извесно време епископите кои заседавале во халкидон биле префрлени во Константинопол. На православните епископи им било наложено на Несториј да му биде одреден наследник. Тие го избрале и ракоположиле Максимијан, монах кој не бил настроен славољубиво, туку отшелнички. Несториј бил за секогаш прогнат во Петра, а целиот негов имот бил предаден на црквата во Константинопол.
На останатите епископи им било дозволено да се вратат во своите земји и градови, Свети кирил се вратил во Александрија на 30 октомври, бил дочекан од својата паства со големо одушевување и почести. Несториј по одредено време бил бил преместен од Петра во одалечената египетска оаза Ибис. Тука го заробиле номади и наскоро откако го ослободиле, Несториј умрел од старост и немоќ, заборавен од сите. Неговите следбеници биле жестоко гонети; оние кои успеале да побегнат засолниште барале во Персија, каде долго потоа уживале заштита од властите.
Така на слава на православието биле разрешени бурни сукоби кои ги поттикнал Несториј и кои го потресле целиот христијански свет. Но за жал, тоа не доведе до измирување на раскараните страни. Епископите предводени од Јован Антиохиски, по заминувањето од Ефес, на пат за Тарс, а потоа во Антиохија одржале собор на кој е оденсена одлука да се протестира против отстранувањето на Несториј, покрај тоа била потврдена и одлуката од Ефес да се отстрани свети Кирил. Само непоколебливата одлучност на императорот „споровите да бидат прекинати и да се воспостави мир Господов“, ги сопре понатамошните раздори. За окончувањето на расправијата придонесе и дејствувањето на свети Кирил, голем борец за вистинска вера и мудар ревнител за црковен мир.
Споменот на Третиот Вселенски собор во Православната Црква се слави на 9 септември