ПЕТТИ ВСЕЛЕНСКИ СОБОР

Победата над монофизитската ерес на Халкидонскиот Четврти Вселенски собор не била конечна: еретиците монофизити и понатаму постоеле во Источната Црква. Во некои места оросот на верата од Халкидонскиот собор бил дочекан со нереди и отворени побуни. Главната основа на бунтовниците ја сочинувале прости монаси кои искрено поверувале во расипаните сугестии на следбениците на ересот, дека Халкидонскиот собор ја изменил старата вера и вовел некоја нова. Проблемите поттикнати со ваквите сугестии доведувале до симнување, па дури и убиства на православни епископи и свештеници од страна на еретиците, при што за задушување на таквите побуни понекогаш морало да се употребува и оружена сила. Такви места биле Палестина, особено Египет, Сирија со престолнината Антиохија, па дури и Константинопол. За да донесат мир во Црквата некои императори, Маркијанови наследници, издавале укази со кои воглавно постигнувале резултати спротивни од саканите, со нив уште повеќе го распалувале незадоволството. Императорот Василиск (476-477) издал окружно послание (енциклион) во кој бил анатемисан Четвртиот Вселенски собор и неговите дела: „што толку го наруши единството на светите Божји Цркви и мирот во целиот свет“. Императорот Зенон (477-491) издава повелба на соединување (енотикон) во која двосмислено зборува за Халкидонскиот собор. Императорот Анастасиј (491-518) во Константинопол сакал да воведе монофизитски додаток на Трисветата песна: „Кој за нас си распнат“. Слични императорски укази причинувале се поголемо ширење на монофизитството на Исток.
Овие монофизитски немири, кои ја потресувале Црквата и по Халкидонскиот собор, дополнително ги комплицирале и зајакнувале следните околности:
Во историјата на појавата и развитокот на Несториевата ерес, значајно место имале три личности од петтиот век: Теодор, епископ Мопсуетски; Теодорит, епископ Кирски и Ив, епископ Едески. Теодор Мопсуетски бил еден од учителите на Несториј; Теодорит пишувал остри анатематизми против учењето на Свети Кирил Александриски; под името Ив Едески било упатено посланието на некој Мариј Персијанец кое содржело омаловажувачко мислење за Третиот Вселенски собор дека таму Несториј божем бил неправедно осуден, туку и многу навредливи изрази на сметка на свети Кирил. И покрај учеството на спомнатите лица во борбата против православието на страната на Несториевиот ерес, тие не биле осудени ни на Третиот Вселенски собор, кој го осудил Несториј, ниту на Халкидонскиот Вселенски собор, иако на овој се спомнале работите поврзани со Теодорит и Ив, бидејќи на нив, на тој собор, им биле вратени епископските катедри, додека за Теодор Мопсуетски соборот имал прилика во извесна мера да го изрази својот суд, занимавајќи се со неговите дела. Таквиот став на православните кон Теодорит Мопсуетски, Теодорит Кирски и Ив Едески им пружи на монофозототе можност да ја прекројуваат Црквата заради тајната приврзеност на Несторијанството. Според сведочењето на еден современик „еретиците (монофизитите) ги грделе свештениците на Црквата дека се Несториеви следбеници“. Од друга страна и несторијанците, кои на Исток се уште ги имало во голем број, извлекувале корист од околностите што спомнатите следбеници на несторијанството не биле осудени од страна на Православната Црква. Се работело за тоа што делата на Несториј со императорските укази биле забранети, но несторијанците за ширење на својот ерес прибегнувале на распространувањето на делата на Теодор, Теодорит и Ив во кои биле застапени несторијански погледи. На осмото заседавање на Петтиот Вселенски собор било директно посведочено: „Несториевите следбеници се трудат да и го наметнат на Црквата Божја своето лошо учење преку безбожниот Теодор кој бил епископ на Мопсуест, преку нивните безбожни дела, но и со посредство на она што безбожно го напишал Теодорит и со посредство на злобното послание кое го напишал Ив на Мариј Персијанец.“
Така за Црквата било неопходно да донесе осуда на Теодор, Теодорит и Ив, како писатели и активисти непријателски ориентирани кон православието и наклонети кон Несториј. Со тоа на монофизитите им бил скратен поводот за напади на Православната црква, а на несторијанците да шираст еретички погледи. Императорот Јустинијан, кој земал најактивно учество во работите на Црквата и кој зборувал од желба да ги помири многубројните монофизите во империјата со православните, а со единството во верата постигне и државно единство, се погрижил да ја отстрани поделбата во Црквата. По советот на влијателниот Теодор Аскид, архиепископ на кесарија Кападокиска, императорот во 544 година издал указ со кој биле анатемисани Теосор Мопсуестиски со сите негови дела и учења, Теосорит Кирски, за делата насочени против свети Кирил Александриски и Третиот Вселенски собор и Ив Едески, за посланието до Мариј Персијанец во кое била видлива неговата наклонетост кон несторијанството. Императорот се надевал дека указот ќе го прифатат сите претставници на црковната власт и дека на таков начин тој ќе добие општоцрковно значење. Но се случило спротивното. Указот предизвикал ново бранување во Црквата, познато под името „ спор за три глави“. И двете страни во спорот поаѓале од тоа дека во однос на Теодор, Теодорит и Ив кон Црквата, во нивниот живот и делување, имало основа и за заштита и за осуда. Било нормално императорот да се обрати со барање за потпишување на указот на патријархот Константинополски, Мина. Тој се плашел дека со потпишувањето на указот, кој повикувал на осуда на оној што не го осудил Четвртиот Вселенски собор, не се спротивстави на соборот. По извесно премислување, сепак го потпишал, но со оградување дека ако римскиот папа одбие да го направи истото, тогаш и неговиот потпис треба да се смета за неважечки. Останатите источни патријарси, Зоил Александриски, Јефрем Антиохиски и Петар Ерусалемски, исто така се премислувале дали да го потпишат указот, но на крај тоа го направиле, потикнати до некаде од чувството на одговорност, а донекаде и од страв од казна заради спротивставување. По патријарсите потпишале и останатите источни епископи.
Указот бил дочекан на Запад сосема различно, каде епископите не се плашеле толку од императорот, и затоа во своите судови и дела биле повеќе независни. Западните епископи започнале отворена борба против имераторскиот указ. Пред се, императорот морал да се соочи со спротивставување на Западната Црква во самиот Константинопол. Доверителот на папата во Константинопол, дознавајќи дека патријархот Мина го потпишал указот, го прекинал општењето со него и ги повикал другите да го направат истото. Декиј, епископ Медиолански, кој за време на објавувањето на указот се наоѓал во Константинопол, исто така јавно протестирал. Особено одлучно, сите како еден, се спротивставиле епископите од Африка кои своето несогласување со указот го изразиле дури и по пат на посебно послание до императорот кое во нивно име го составил епископот Понтијан. „Сите тие дела за кои се почна да се зборува, напишани од африканските епископи до јустинијан, преку Понтијан, нам слабо ни се познати. Ако тие некогаш дојдат до нас, ние, кога ќе ги прочитаме, ќе видиме дека тие се против вистинската вера и ќе ги осудиме, но не и самите автори, зошто веќе се упокоени. Да тие се живи до ден денешен и да не сакаат да ги осудат своите грешки, само во тој случај можеше да бидат потчинети на праведна осуда.“ Кога указот дошол до Рим, папата Вигилиј, преку двајца свои ѓакони –Пелагиј и Анатолиј-сакал пред се да добие обавестување за тоа како судат африканските епископи за указот. На молба на Римската Црква, учениот картагински ѓакон Фулгенциј Феранд одговорил со посебно послание, кое на Рим му послужил како водич во односот кон Јустинијановата уредба. Во своето послание Фулгенциј Феранд ги развива следните основни претпоставки: 1) согласност со Јустинијановата уредба би било исто што и омаловажување на знашењето на Халкидонскиот Четврти Вселенски собор; 2) не треба да се осудуваат упокоените; 3) со својата уредба императорот врши принуда над совеста на членовите на Црквата. Папата одбил да ја потпише уредбата. И во другите места на запад, како и во Грција и Илирика, уредбата (указот) била дочекана непријателски.
Откако видел дека запад се спротиставил, императорот одлучил на своја страна да го придобие римскиот папа како патријарх на Западот. За поуспешно да влијае на тогашниот папа Вигилиј, императорот го повикал во Константинопол во 547 година. Вигилиј отишол во византија и заради политички причини, заради наездата на Готите на Рим. Папата не го спомна својот однос кон указот веднаш по доаѓањето во Константинопол; патријархот Мина го оддалечил од црковното општење на четири месеци заради неговата согласност за осуда на „трите глави“. На ист начин Мина му одговорил на Вигилиј. Сепак, поради тврдиот отпор на кој наишол папата во Константинопол, и земајќи ја во предвид согласноста на сите источни епископи со осудата на „трите глави“, папата наскоро ја измени својата одлука и тој се согласил со осудата и во таа смисла го издал документот познат под името Iudicatum, во кој ја изразил својата согласност со одлуката на императорот и Источната Црква, осудувајќи го Теодор за неговото учење и дела, Теодорит за некои дела напишани против православието, и Ив за посланието до Мариј Персијанец. Но согласноста на папата Вигилиј, како подоцна се покажало, не значело и согласност на Западот со осуда на „трите глави“. Западот поведе борба против својот патријарх како отстапник на верата. Таа борба ја почнале двајца ѓакони од неговата свита во Константинопол: внукон на папата Рустик и Севастијан. Осудувајќи го Свети Кирил Александриски, веројатно заради неговото настојување да ги потчини на анатема делата на Теодор Мопсуетски, Рустик и Севасвтијан, напротив, го бранеле последниот, обајвувајќи при тоа дека папата станал противник на Халкидонскиот собор. Тие испраќале писма во кои ја докажувале неправилноста на осудата „три глави“; овие писма во некои места предизвикале толку силни спорови, што меѓу раскараните доаѓало до крвопролевање. Рустик и Севастијан дури и на императорот му се обратиле со молба во која докажувале дека папата Лав, современик на Халкидонскиот собор, бил заштитник на делата на теодор Мопсуетски. Заради своите активности, Рустик и Севастијан, заедно со други учесници на нивните „конспиративни собири“, биле лишени од црковните чинови кои им припаѓале. Како што на запад се ширел гласот за делувањето на Вигилиј, така се повеќе се зголемуваше незадоволството во црквата. Илирските епископи во 549 година се состанале на собор кој се обрати до Јустинијан со послание докажувајќи ја неправедноста на осудата „три глави“; соборот се обратил на императорот со послание во кое се бранат „трите глави“. Да не зборуваме понатаму за други места на Запад, дури и во одалечената Галија се појавила побуна против Вигилиј. Меѓу многубројните борци против императорскиот указ најистакнато место му припаѓа на епископот Гермијански (во Африка), Факунд. Тој објавил опширно дело со наслов „Во одбрана на трите глави“, во кое, врз основа на историски факти кои зборуваат во прилог на нивната православност, врз основа на одредување на поимите еретик и доказот дека не може да им се суди на упокоени, изградува своја апологија (одбрана). Во заштита на Теодор Мопсуестиски, Факунд напишал: „Теодор се упокои во мир со Црквата; чесните мажи го фалеа; целиот собор на Антиохиски епископи ја напиша неговата одбрана. Него не го осуди Халкидоснкиот собор; кога на тој собор било читано посланието на Ив, Теодор беше искитен со пофалби. Барајќи основа за осуда на Теодор, се повикуваат на Кирил кој го осудуваше Теодор; но ако се водиме од таквото сфаќање, тогаш ќе наидеме на многу примери дека некои од отците негативно се изразуваат за други, но најважно е како ќе го следиме Кирил во осудата на теодор, ако тоа претставува напад на Халкидонскиот собор на кој Теодор не е осуден? Без никаква основа сакаат да го осудат теодор како еретик поаѓајќи од неговата заблуда; еретик не е оној кој е во заблуда, туку оној за кого е докажано дека е неправославен, а останува упорен; како да се осуди Теодор како еретик кога е упокоен? Може ли тужителот да докаже дека се она што му се припишува навистина и нему му припаша? На човечкиот суд секој може да негира дека правел она за што го обвинуваат или работата некако да ја објасни во своја корист или да се одрече од заблудата за која бил обвинет; но Теодор не може да ги употребува тие погодности кои му стојат на располагање на оптужениот кој се уште е меѓу живите. Господ заповедал: што и да сврзете на земјата ќе се појави сврзано на небото, што и да разврземе на земјата веќе ќе биде разврзано на небото (Мт. 18, 18); со ова се дава на знаење дека како после смртта не треба да се разрешуваат оние кои биле сврзани на земјата, така не треба ни да се врзуваат по смртта оние кои не биле врзано на земјата. “
Во одбрана на Ив, Факунд пишувал: „ако се осудува писмото на Ив, тоа значи дека се напаѓа и Халкидонскиот собор. Неговото писмо во целина не е зло и безбожно, во него се наоѓа исповедување на двете природи на Христа, а тоа не може да се нарекува злобно или безбожно учење. Тој пишувал против анатематизмите на Ив, но ако почнеме да обрнуваме внимание на таа страна на работите, тогаш ќе дојдеме до тоа дека мора да осудиме и некои други почитувања на достојни мажи, кои исто така со неодобрување зборувале за свети Кирил“. Во одбрана на Теодорит, факунд зборува сосема малку: неговото оправдување тој го заснова на делата на Халкидонскиот собор и на односот на отците на тој собор кон Теодорит.
Сепак императорот Јустинијан барал факти кои би ја докажале законитоста на осудата на „трите глави“. Во Мопсуест, каде се наоѓала катедрата на Теодор, во мај 550 година императорот свикал помесен собор заради истражување и решавање на прашањата дали името на Теодорит било внесено во црковните диптиси? Соборот, на кој претседавал Јован, митрополит од градот Аназарв, се состоел од осум епископи, со учество на презвитери, ѓакони, ипоѓакони и претставници на светската власт. Голем број сведоци, стари луѓе и светски и духовни, биле повикани за да одговорат на прашањето дали се сеќаваат дека името на Теодор било читано во црковните диптиси и дали им е познато кога името било исклучено од нив? Поголемиот дел од исказите биле: „не знаеме и не сме чуле дека Теодор бил спомнуван во црковните диптиси. Но сме чуле дека свети Кирил, поранешен епископ на Александрија, е внесен во диптихот на местото на Теодор, и тој се спомнува се до денес со другите епископи.“ На соборот биле донесени најстари диптиси напишани на пергамент кои веќе не го употребувале за богослужба и се покажало дека во нив на местото каде по временски редослед би требало да се наоѓа името на Теодор, стои името на Кирил. Резултатот на истражувањето на овој собор бил изложен од председавачот со овие зборови: „јасно е покажано дека Теодор, кој некогаш бил епископ на овој град, во старо време не бил спомнуван при извршувањето на Боженствените Тајни и дека бил исклучен од свештените диптиси, а на местото на неговото име било запишано името на свети Кирил“; ова било соопштено и на императорот и на папата.
Со цел да се покаже неоснованоста на заштитата на „трите глави“, императорот во 551 година издал декрет со кој многу грижливо се демантираат забелешките кои биле ставени против осудата на „трите глави“. Овој указ бил поделен на три дела: ПРВИОТ содржел богословие за Светата Троица и за соединувањето на двете природи во Христа, со демантирање на оние докази кои во одбрана на монофизитството ги искажувале самите еретици. ВТОРИОТ дел содржел анатеми на разни заблуди на еретици, како во старата така и во современата Црква. ТРЕТИОТ дел ги демантира приговорите кои заштитниците на „трите глави“ ги наведувале против нивната осуда со указот на императорот.
Сепак, и покрај сите напори на императорот, Западната црква не престанувала да се спротивставува на осудата на „трите глави“. Оваа упорност се одразила и на папата Вигилиј кој почнал да се колеба во својата одлука да им даде анатема на „трите глави“. Гледајќи дека така стојат работите, императорот, заради конечно решавање на прашањето, свокува Петти Вселенски собор.
Петтиот Вселенски собор бил отворен во Константинопол на 5 мај 553 година и имал осум заседавања. На првото заседавање на соборот биле присутни 150 епископи, а на затворањето биле присутни 164 епископи. На соборот претседавал Евтихиј, патријарх на Константинопол. Меѓу учесниците на соборот напознати биле Аполинариј, патријарх на Александрија и Домн, патријарх на Антиохија. Ерусалимскиот патријарх го претставувале тројца палестински епископи. Меѓу отците на соборот имало мал број на западни епископи (6 до 8) и сите биле од Африка. Папата Вигилиј се уште бил во Константинопол и императорот сакал да го види на соборот. Соборот упатил послание до папата со предлог да се појави на заседанијата. Тројцата патријарси и 17 епископи отишле да го повикаат папата. Враќајќи се од кај него, делегацијата ги известила членовите на соборот: „кога дојдовме кај најсветиот папа, застанавме да молиме, согласно со преписките кои ги водевме со него, неговото блаженство да посака да дојде на соборот и заедно со нас да расуди за „трите глави“, објавувајки му на неговото блаженство дека нашиот најблагочестив император испратил писмо и молиме за одговор за прашањето на „трите глави“. Тој одговорил дека поради телесната слабост не можел да го исполни тоа барање, но ветил дека следниот ден ќе го искаже своето мислење за таквиот собор“. Соборот на епископите се раззишол. Повторната мисија до папата од неколку епископи и световни службеници, како и претставници на императорот доби негативен одговор, но овој пат папата своето не одење на соборот не го правдал со болест, туку отворено изјавил дека на соборот имало многу мал број на западни епископи во споредба со источните и додал дека писмено ќе се изјаснел за прашањето околу „трите глави“. И третата мисија не постигнала ништо: папата одбил да присуствува на соборот, а претставниците го известиле дека соборот ќе биде принуден да почне со работата без него. Некои западни епископи кои пристигнале во константинопол, повикувајќи се на одбивањето на папата, исто така одбиле да присуствуваат на соборот. Првата причина за ваквото одбивање се криел во тоа што папата се вратил на мислењето дека не е потребно да се донесува осуда на „трите глави“, знаејќи дека источните епископи имаат спротивно сфаќање, папата сметал дека било подобро воопшто да не се појавува на соборот.
Императорот им се обратил на отците на соборот со указ кој бил прочитан на отворањето на соборските заседанија. Во тој указ (декрет) навестен е редоследот на разгледувањата на спорното прашање: „ве молам да го разгледате она што е напишано како во другите дела на Теодор Мопсуестиски, така и во неговиот символ; ве молам да разгледате се она што светите отци го напишале за него и неговите хули, како и она што напишале писателите на црковната историја…Ве молам во целиот случај да се држите до учењето на светите отци. Ве молам да обрнете внимание што Теодорит напишал безбожно против вистинската вера и Ефескиот аобор, против споменот на Кирил и против неговите 12 глави, како и тоа што истиот Теодорит го напишал во заштитта на Теодор и Несториј и нивните хули против Кирил. Молам, исто така, да го испитате и безбожното послание кое го напишал Ив до Мариј Персијанец. Бидејќи некои се осудуваат да тврдат дека тоа послание, кое содржи безбожно учење, било рифатено од страна на светиот Халкидоснки собор, ве молам да споредите она што овој свет собор соопштил во своите одлуки, донесено во заштита на верата, со она што е во безбожното послание, за она што е праведно да биде сестрано докажано, а тоа што е безбожно да биде осудено“.
Земајќи го како основа императоровиот декрет за редослед на својата работа, отците на соборот пред се почнале да го разгледуваат прашањето за Теодор Мопсуестиски. Од неговите дела на соборот биле прочитани многу места при што се покажало дека Теодор во суштина го повторувал учењето на Несториј, осудено на Третиот Вселенски собор. Неправославните сфаќања на Теодор, откриени и разобличени од страна на соборот и наречени „ризница на злобно учење“, биле главно насочени кон учењето на двете природи во Христа и начинот на нивното соединување кое се сведувало на: 1) од Пресвета Дева Марија се роди човек, а не Бог; 2) Бог – Логосот не се родил од Дева марија, туку само бил присутен во човекот Исус при самото Негово раѓање и во текот на Неговиот живот; 3) поаѓајќи од вакво сфаќање Теодор природно доаѓал до учењето за разделување на природите во Богочовекот кои ја претставуваат суштината на Несториевото учење: по негово мислење за Исус Христос како да постоеле две лица, Боженствено и човечко, но не соединувајќи се едно во друго; 4) при тоа, спротивно на учењето на православната Црква, Теодор не правел никаква разлика меѓу човек-Христос и било кој друг човек; тој сметал дека во човекот Исус биле својствата на борба со страстите и похотите, така што според негово мислење „Христос како човек само преку своето воскресение станал неизменлив, т.е. неподложен на зло. Зошто пред воскресението од мртвите Тој го укорил Петар дека го соблазнува со своите зборови (Мт. 16, 23)? Преку своето воскресение Христос станал целосно непорочен.“ Ако Христос како човек не поседувал морално совршенство – учел Теодор – 5) тогаш Нему во достигнувањето на непорочноста Му било потребно раководството на Духот Свети и содејството на Бог-Логосот. 6) Исповедувајќи дека од Пресвета Дева Марија се родил не Богочовек, туку Христос, Теодор сметал дека Дева Марија е можно да се нарече Богородица само во преносна, а не во буквална смисла: „кога прашуваат дали Марија е Мајка на човек или Мајка на Бог, ние треба да одговориме: и едното и другото, првото по природа, второто релативно. Таа е мајка на човек, зошто во Нејзината утроба бил човек; но Таа е и мајка на Бог, зошто Бог од Неа бил роден во човек, но Тој во него бил доброволно“.
Освен тоа, во делата на Теодор, соборот открил и некои, иако не толку големи, сепак не толку безначајни заблуди, од кои некои биле на граница на ерес; поточно се работи за неговите хулни оцени кога било во прашање вклучувањето на Кинагата за Јов и Песната над песните во канонот за Светото Писмо, потоа за неговото негирање на месијанското значење на многу старозаветни пророштва кои се однесуваат на Месијата, и конечно, за неговото мислење дека името христијани исто така и и ме за други луѓе, кои, по неговите зборови, „следат било која секта“.
Потоа на соборот биле читани, исто така заради просудување на вината на Теодор за еретичка заблуда, посланија и дела на свети Кирил Александриски против Теодор, дела на Прокол Константинополски, Равул Едески и други, кои послужиле како глас на Црквата за Теодор. И кога врз основа на тие документирани факти станало јасно дека Теодоровиот начин на меслење е еретички, соборот сеуште не брзал да го осуди: отци на соборот сметале дека нивната обврска е, пред да донесат конечна одлука, да ги разгледаат и приговорите кои од страната на противниците на осудата на „трите глави“ биле ставени во одбрана на Теодор. Така неговите заштитници ја порекнувале можноста за негова осуда врз основа на тоа што Свети Кирил Александриски во едно послание го нарекол „добар Теодор“. Но читањето на посланието им покажало на отците на соборот дека Свети Кирил го нарекол Теодор „добар“ заради неговата борба против аријанството и трудот и толкувањето на Светото Писмо, а во истото послание го обвинува истиот тој Теодор заради неправилното разбирање за соеднинувањето на двете природи во Христа. При тоа отците појасниле дека доброто мислење на уважено црковно лице за друго, за кое понатаму се докаже дека е еретик, не го избавува од осуда – доброто мислење на Свети Василиј Велики за Аполинариј не го избави од осудата за ерес; папата Лав, кој во своето послание го фалел Евтих, подоцна го анатемиса како еретик. Освен тоа снисходливиот однос кон заблуденото лице понекогаш се случува поради постигнување на мир во Црквата. Свети Кирил воздржано се изразувал за Теодор само затоа да не го засили непријателството на несторијанците кон Црквата. Понатаму, заштитниците на Теодор зборувале дека него не треба да го осудат зошто веќе бил упокоен. Соборот ја докажува неоснованоста на таквиот став, повикувајќи се, заради потврдата на своето гледиште, на примерите кои покажувале дека осудата на еретиците не е излишна ниту по нивната смрт. Овде соборот главно се задржал на сведочењето на Свети Кирил Александриски и блажениот Августин. Свети Кирил напишал: „ оние кои се виновни за лошите постапки треба да бидат осудени без разлика дали се живи или мртви“. Третиот приговор на Теодоровите заштитници, кои укажале дека тој умрел во мир со Црквата и дека поради тоа не може да биде осуден, отците на соборот го отстраниле сметајќи дека во мир со Црквата умира само оној христијанин кој до крајот на животот го сочувал догмите на верата. На соборот биле прочитани и делата на Мопсуестискиот помесен собор, кој покажа дека името наТеодор во Мопсуест уште од дамнешни години било избришано од црковните диптиси.
Завршувајќи го судењето на Теодор Мопсуестиски и одложувајќи ја пресудата до моментот на разгледување на работите на сите „три глави“, соборот, според желбите на императорскиот указ, пристапи кон разгледување на делата на Теодорит Кирски, кои биле напишани како поддршка на несторијанството во борбата против православието. Соборот дојде до заклучоци дека особено следните дела на Теодорит заслужуваат осуда: 1) просудување на дванаесетте анатемизми на Кирил во кои несторијанските погледи на Теодорит нашле отворен израз, како што на пример се гледа од следново место: „Бог-Логосот не се роди од Дева по природа, туку воедно настана и се роди кога на Себе си направи храм во утробата на девица. Затоа и Светата Дева ја нарекуваме Богородица не затоа што Таа родила Бог по природа, туку затоа што родила човек соединет со Бога, Кој го создал“; 2) некои посланија во кои Теодорит со незаслужени погрдни зборови го грдел заштитникот на вистинската вера, свети Кирил Александриски. Меѓу нив било прочитано и посланието на Теодорит кое го напишал веднаш по упокојувањето на Свети Кирил; посланието било исполнето со потсмев и навреди на сметка на починатиот голем светител; 3) посланието на Теодорит до Андреј, епископ Самостатски, исполнето со ужасни хули против Третиот Вселенски собор: православните епископи од овој собор во него се претставени како злостори додека следбениците на несторијанскиот ерес се претставени како страдалници за чиста вера; 4) посланието на Теодорит до Несториј, напишан по Третиот Вселенски собор, од кој се гледа дека Теодорит долго време останал пријател на Несториј и негов предан ученик, дури и откако овој бил анатемисан од страна на Вселенската Црква, што се гледа од самото заглавие на посланието: „На мојот Господин, многу почитуван, најблагочестив и најсвет отец, епископ Несториј“. Соборот ги сослушал и писмата на Теодорит во одбрана на Теодор Мопсуестиски. Својот суд за Теодорит како автор на неправославни дела, и за односот на Четвртиот Вселенски собор во Халкидон кон него, отците на Петтиот Вселенски собор кратко го изразиле на следниов начин: „кога е во прашање она што е безбожно напишано од Теодорит, треба да се воодушевуваме на проницливоста на светиот Халкидонски собор, зошто знаејќи ги неговите богохулства, тој прво против него употребувал многу прогласи, а подоцна не го прифаќал на друг начин туку само ако овој претходно го анатемисал Несториј и неговите богохулства“.
На крај соборот почнал да ги разгледува прашањата поврзани со Ива Едески и неговото послание до Мариј Персијанец. Тука требало отците на соборот на одговорат на следното прашање: дали може да се земе како точно тврдењето дека посланието на Ива било прифатено од страна на Четвртиот Вселенски собор во Халкидон? За да одговорат на ова прашање, отците прво објаснуваат како Халкидонскиот собор постапил со самиот Ива. На соборот тој изјавил дека не е виновен за она што го обвинуваат и со самото тоа се одрекол од посланието, а со тоа тој не прифатил дека ставовите од тоа послание се вистинити. Вистина, некои отци на Халкидонскиот собор зборувале дека Ива е невин и дека неговото послание било православно. На ова отците на Петтиот Вселенски собор одговориле дека тоа било мислење на помалиот број на Четвртиот Вселенски собор, додека поголемиот дел виделе во Ива покаен човек, а треба да се раководи според мислењето на мнозинството или сите. Заради целосна и конечна потврда на тоа дека посланието на Ива не било прифатено од страна на Халкидонскиот собор, отците направиле споредба меѓу посланието до Мариј Персиенец со соборското вероисповедување; од тоа споредување се покажало дека отците на Халкидонскиот собор ги отфрлиле сфаќањата изразени во посланието. Тогаш посланието на Ива еднодушно било прогласено за еретичко.
„Го осудуваме и му даваме анатема, заедно со другите еретици, и Теодор кој беше епископ на Мопсуест и неговите безбожни дела, и она што Теодорит безбожно го напишал против вистинската вера, против 12 глави на Свети Кирил и против Ефескиот собор, и она што го напишал во одбрана на Несториј. Освен тоа даваме анатема на безбожното послание кое Ива го напишал на Мариј во кое отфрла дека Бог-Логосот, воплотувајќи се од Света Богородица и Приснадева Марија, станал човек, и го порекнува светиот спомен на Кирил, кој учеше православно, како еретик и како оној кој пишувал како Аполинариј и во која го обвинува Ефескиот собор дека во него Несториј бил сменет без суд и истрага, а го штити Теодор и Несториј и нивните учења и дела. Значи даваме анатема на горе спомнатите „три глави“, т.е. на безбожниот Теодор, со неговите бесрамни дела, Ива и неговото послание, и нивните заштитници и оние кои пишувале или пишуваат во нивна одбрана, или воопшто оние кои ги штитат трудејќи се нивната безбожност да ја заштитат со имиња на свети отци и светиот Халкидонски собор“.
На тој начин соборот ја осудил личноста и делата на Теодор, додека Теодорит и Ива не биле осудени, туку анатемисани само некои дела на Теодорит и посланието на Ива.
Потоа отците на соборот. „палејќи ја светлината на познанието од Светото Писмо и учењето на светите отци“, сметале дека е неопходно, освен спомнатото исповедување на верата, накратко по точки да ја изложат проповедта на вистината и осудата на еретиците со нивното учење. Вакви точки имало вкупно 14. Во првите 11 се изложува суштината на исповедувањето на верата насочена против ересите кои биле осудени на претходните Вселенски собори. Останатите 12, 13, и 14 точка, поподробно ја излагаат одлуката која се однесува на Теодор Мопсуестиски, Теодорит и Ива: 12) „ Ако некој го штити безбожниот Теодор, кој зборува дека едно е Бог-Логос, а друго Христос Кој бил вознемируван од душевни страсти и желби, и се оддалечувал од лошото за да напредува во делата, да стане подобар и по патот на животот да стане непорочен, Кој се крстел како прост човек во името на Отецот и Синот и Светиот Духи, дека преку крштевањето ја добил благодатта на Светиот Дух, се удостоил со посинување и како цар прима поклонение во лицето на Бог Логос, и дека по воскресението станал неподложен на помисли и целосно безгрешен. Тој исто зборувал дека соединувањето на Бог Логосот со Христа е извршено онака како што апостолот зборува за соединувањето на мажот и жената: и двајцата ќе станат едно тело (Ефес. 5, 31) и покрај сите други безбројни богохулства се дрзнал да каже дека кога Господ по воскресението им дувнал на учениците и им рекол: примете го Духот Свети (Јн. 20, 22), не им дал Дух Свети, туку дувнал само сликовито, како што зборувал и за Томиното исповедување Господ мој и Бог мој (Јн. 20, 28) кога овој по воскресението ги допрел рацете и ребрата на Господ. Тој тврдел дека Тома ова не го рекол за Христос туку дека е воодушевен од необичноста на воскресението, што го прославува Бога кој го подигнал Христа, а уште полошо, во своето божемно толкување на Делата апостолски, го споредил Христос со Платон, Манихеј, Епикур и Маркион, и зборувал дека бил како и секој од нив. Значи, ако некој го штити гореспомантиот Теодор и неговите безбожни дела и други безбројни богохулења против великиот Бог и Спасителот Исус Христос, а не го анатемисува и сите оние кои го подржуваат или штитат и зборуваат дека тој се изложил православно, и кои пишувале во негова одбрана, мудрувале како него и до смрт останале во такво безбожништво, таквите да бидат анатемисани“. 13) „Ако некој ги штити безбожните дела на Теодорит кој ги напишал против вистинската вера и против Првиот Ефески собор и Свети кирил и неговите Дванаесет глави и се што напишал во одбрана на безбожните Теодор и Несториј и во заштита на други кои мудрувале како и Теодор и Несториј кои исповедувале ипостасно соединување Бог-Логос (со тело), а не им дава анатема спомнатите безбожни дела и сите кои пишувале против вистинската вера и Свети Кирил и неговите дванаесет глави и кои умреле во такво безбожништво, на таквите анатема“. 14) „Ако некој го штити посланието кое Ива го напишал на еретикот Мариј Персијанец во кое отфрла дека Бог-Логосот, кој воплотувајќи се од Света Богородица и Приснадева Марија, станал човек, туку тврди дека од Неа се родил човек Кого го нарекуваме храм, така да едно е Бог-Логос, а друго човек, во кое го клевети Свети Кирил кој проповедал права христијанска вера, и пишувал дека бил еретик и дека пишувал како безбожниот Аполинариј и го обвинува Првиот Ефески собор дека без суд го осудиле Несториј, во кое ги штити Теодор и Несториј и нивните безбожни учења и дела. Сите спомнати и оние кои го заштитуваат ова послание, или се осудуваат да го штитат и неговото погрешно учење и се против светите отци или светиот халкидонски собор и во тоа останува до смрт, ситее тие нека бидат анатемисани“.
Заедно со прашањето за „трите глави“, отците на соборот го разгледале и прашањето на заблудата на Ориген, црковен учител од крајот на третиот век, познат по своите дарови. Со тоа била исполнета желбата на императорот изразена во неговото опширно послание до Мина, патријарх на Константинопол. Во тоа послание, меѓу останатото, се наоѓа следниов преглед на еретичките заблуди на Ориген кои по мислење на императорот, требале да се осудат: 1) Кој зборува или мисли дека човечките души претходно постоеле, дека биле умови и свети сили кои се насладувале со целосно боженствено созерцување, а потоа постанале полоши и преку тоа се оладиле во љубовтљ кон Бога, и се нарекуваат души, и дека по казна биле испратени во тела, таквите да им биде анатема. 2) Кој зборува или мисли дека душата Господова постоела претходно и дека се соединила со Богот – Логос пред воплотувањето и Неговото раѓање од Дева, да му биде анатема. 3) Кој зборува или мисли дека прво во утробата на Света Дева Марија се образувало телото на Господ Исус Христос и дека потоа со него се соединиле Богот-Логос и душата, и дека (Тој) претходно веќе постоел, да му биде анатема. 4) Кој зборува или мисли дека Логосот Божји бил како и сите небесни чинови, дека за херувимите бил херувим, за серафимите серафим, и дека воопшто бил како и сите виши сили, да му биде анатема. 5) Кој зборува или мисли дека човечките тела на воскресението ќе станат во облик на топки и не исповедува дека ќе станеме во својот прав облик, да му биде анатема. 6) Кој зборува дека небото, сонцето, месечината, ѕвездите и се над небесата, имаат душа и некакви разумни материјални сили, да им биде анатема. 7) Кој зборува или мисли дека Господ Исус Христос во идниот век ќе се распне за демоните, како што тоа го направи за луѓето, да му биде анатема. 8) Кој зборува или мисли дека Боженствената моќ е ограничена или дека Тој создал онолку колку што можел да опфати, да му биде анатема. 9) Кој зборува или мисли дека казнувањето на демоните или лошите луѓе временски ограничено и дека по одредено време тоа ќе има крај, или дека демоните и лошите луѓе подоцна ќе бидат обновени, да му биде анатема. 10) Анатема и на Ориген кој тоа го изложи, заедно со неговото безбожно, непотребно и злобно учење, и на секој кој ги поддржува таквите мисли или ги заштитува или на било кој начин се осмелува да ги повторува. Посланието се завршува со следното барање: „Во желба од најсветата Црква да се оддалечи секое соблазнување, за во неа да не остане никаков порок, и следејќи ги Боженственото Писмо и делата на светите отци кои го отфрлиле опасното и безбожно учење и кои праведно неговото учење го анатемисале, го испраќаме на твоето блаженство посланието со кое смирено те молиме да ги собереш сите најсвети епископи кои се наоѓаат во овој царски град и најбогољубивите игумани од овдешните почитувани манастири и сите одлучно да го анатемисаат горе наведениот безбожник и богоборбен Ориген, кој бил презвитер на најсветата Александриска Црква и неговото опасно и безбожно учење и сите наведени глави, а исто така молам да се испрати копија на она што твоето блаженство ќе реши по ова прашање на сите најсвети епископи и игумани на почитуваните манастири, со што и тие со сопствени потписи да дадат анатема на Ориген и неговото опасно учење со сите други еретици“.
Не епознато на кој начин на соборот била спроведена расправа и суд над лажното учење на Ориген. Врз основа на првото правило на Шестиот Вселенски собор, знаеме само дека отците на Петтиот Вселенски собор „соборно предале проклетство и го отфрлиле Теодор Мопсуестиски, Ориген, Дидима и Евагриј – кои ги основале елинските басни“.
Во Источната Црква петтиот Вселенски собор не наишол на противење за осудата на „трите глави“. Но до тоа допло во Западната црква, која пред и за време на Петтиот Вселенски собор се спротивстави на осудата на „трите глави“. Дури пола век подоцна, по вложениот труд на самиот папа, Константинополскиот собор од 553 година бил признат и на Запад, рамноправно со четирите Вселенски собори кои му претходеле.
Спомен на Петтиот Вселенски собор Православната Црква го одбележува на 25 јуни.