СЕДМИ ВСЕЛЕНСКИ СОБОР

Православната Црква го прославува споменот на светите Отци од Седмиот Вселенски собор на 11 октомври. Повод за свикување на овој собор од страна на благочестивата царица Ирина и Константинополскиот патријарх Тарасиј, бил т.н. ерес на иконоборци.
Продолжение на оваа ерес достигнува и во времето на Лав Исавриец (717-741), кој издал указ со кој пропишува од црквите и домовите да се изнесат свети икони и да се запалат на плоштадите и да се уништата претставите на Спасителот, Мајката Божја и на свети угодници поставени на јавни места во градовите, или на ѕидовите на храмовите. Кога народот се спротивставил во извршувањето на овој указ, Лав дал наредба за нивно прогонување и издадена е наредба да се убијат сите кои протестираат. Многумина, особено жени, тој ден паднале од мечот на иконоборците, заради својата љубов и ревност за светите икони. Потоа императорот наредил да се затвори вишото богословско училиште во Константинопол, со цел православните да бидат лишени од победоносното оружје во борбата против иконоборците кои умееле да извлечат солидно богословско образование. Некои византиски историчари велат дека тој со таа цел дури ја запалил и богатата библиотека која се наоѓала при училиштето. Но, гонителите насекаде наидувале на жесток отпор на своите заповеди. Од Сирија, од Дамаск, против нив пишувал и Свети Јован дамаскин. Од Рим, по смртта на Григориј втори, продолжил да пишува неговиот наследник папата Григориј трети. А во други места на нив одговарале дури со отворени востанија.
Синот и наследникот на Лав, Константин Копроним не го напушти правецот кој го зазел неговиот татко по прашањето за почитување на светите икони. Решил во најголема мерка да влијае на духовништвото, зошто главни противници на иконоборството насекаде биле епископите и монасите.
Заради тоа се потрудил да свика собор на кој било осудено почитувањето на иконите. Непосредната последица на лажниот вселенски собор била таа што иконите биле исфрлени од црквата и најголем дел од нив запалени, додека живопишаните и мозаичните претстави на ѕидовите на храмовите биле прекриени со вар.
Ова не го избегна ни величенствениот Влахернски храм на Богомајката, на чии ѕидови најдобрите уметници го претставиле целиот земски живот на Богочовекот, сите Негови чуда, сите настани од евнгелската историја заклучно со симнувањето на Духот Свети на апостолите. Од гонењето на иконите, Копроним премина на гонење на светите мошти; било наредено да бидат исфрлени од храмовите. Тоа е направено со светите мошти на великомаченицата Евтимија: нејзините мошти заедно со гробницата биле исфрлени од храмот и фрлени во море, а прекрасниот Халкидоснки храм, посветен на нејзиното име, бил претворен во касарна. Сметајќи ги монасите за главни поборници на иконопочитувањето, Копроним одлучил сите манастири да ги затвори. Многу константинополски манастири, почнувајќи од прочуениот Далматски, биле претворено во касарни или биле урнати. Многу монаси биле ставени на маки, и многу често им ги кршеле главите токму со оние икони во чија заштита истапувале.
За време на владеењето на наследникот на Копроним, Лав четврти, почитувачите на иконите можеле нешто послободно да дишат. Но целосната победа на иконопочитувачите е остварена дури во времето на императорката Ирина, која по смртта на нејзиниот сопруг Лав четврти го заменувала малолетниот син Константин. Доаѓајќи на престолот, таа прво ги вратила од прогон сите монаси осудени заради почитување на иконите, додека поголемиот дел од катедрите ги предала на ревносни заштитници на иконопочитувањето. Потоа на светите мошти им ги вратила сите почести кои им биле одземени. Но императорката сфаќала дека се тоа е малку за целосна обнова на почитувањето на иконите. Било неопходно да се свика Вселенски собор на кој ќе се осуди претходниот Копронимов собор и ќе ја обнови вистината на почитувањето на иконите. За тоа, при стапувањето на патријаршкиот престол особено инсистирал Тарасиј.
„Ако на императорката навистина и е навистина угодно, рекол тој, Тарасиј да го прими бремето на патријаршката управа, тој тоа го прифаќа, но не на друг начин, туку под услов да се свика Вселенски собор“.
Сослушувајќи го барањето на Тарасиј, императорката го изнесе пред сенаторите и духовништвото кои биле собрани во Матаурскиот дворец заради избор на патријарх. Во својата впечатлива беседа, Тарасиј пред целиот собран народ изјавил дека ако тие сакаат тој да прифати да биде патријарх, треба да свикаат Вселенски собор заради воспоставување на почитување на икони. Поголемиот дел од присутните ја прифатиле оправданоста на неговото барање и така Тарасиј на празникот Рождество Христово во 784 година е поставен за патријарх. Наскоро, во име на императорката Ирина и нејзиниот син Константин, за чие малолетништво таа управувала со државата, било испратено послание до Римскиот папа Адријан со покана за присуство на соборот. Заедно со тоа послание, патријархот тарасиј испратил и свој повик. Папата ја одбил честа лично да присуствува на соборот и испратил двајца претставници: Петар, протопрезвитер на црквата на св. Апостол Петар во Рим, и Петар, игуман на семејството во Св. Сава, исто во Рим. Во Константинопол стасале и претставници на Александрискиот и Антиохискиот патријарх. Тоа биле нивни постари синѓели, презвитерите Јован и Тома. Освен што имале полномошно од своите патријарси, тие донеле уште и послание од Ерусалимскиот паријарх во кое последниот изразува своја согласност на воспоставување на почитување на иконите. Во престолнината биле повикани и епископите на Константинаполската патријаршија. Прво било планирано соборот да почне со работа во летото 786 година во Константинополскиот храм на Светите Апостоли. Се било подготвено за отворање на соборот, кога одеднаш, пред самото отворање, во Константинопол дошло до воена побуна која го попречила неговиот почеток. Соборот бил отворен дури во есента следната година (24 септември), и тоа не во Константинопол, туку во блиската Никеја, каде е одржан и Првиот Вселенски собор, во храмот на Св. Софија. Бројот на членовите на соборот не е точно утврден. Во секој случај имало повеќе од 300 зошто под соборските акти се наоѓаат потписи на 307 епископи. Соборот почнал со обраќање на патријархот Тарасиј после што било прочитано императорското послание до соборот. По неговото читање, соборот прешол на утврдување на вината на епископите кои биле вплеткани во иконоборството.
После тоа императорскиот секретар леонтиј го потсети соборот на неопходноста да се слушаат посланијата на папата Адријан за светите икони, упатени до императорот и патријархот. Овие посланија пред нас откриваат завеса со најдлабоки апостолски старини и објаснуваат како во тоа време светата Црква гледала на иконите. По читањето на двете посланија, претставниците на папата сакале да знаат дали патријарсите и сите членови на соборот се согласни со нив.
Тарасиј одговорил дека тој прифаќа се што напишал папата. „Ова треба да се следи, а да му се противречи (на папата) значи целосна неразумност. И ние самите, врз основа на Светото Писмо, заклучоците и доказите, истражувајќи ја вистината и спознавајќи ја на основата на учењето на отците, исповедивме и ќе ги исповедиме живописните икони, поклонувајќи им се со пламена љубов, зошто тие ги претставуваат Господ Бог и непорочната Владичица наша Света Богородица, светите апостоли и сите светии, но поклонувањето и верата ќе ја оддаваме само на Еден Вистински Бог.“
„Целиот свет собор вака учи“ се слушна одговор на негобите зборови од страна на сите членови на соборот.
Потоа било прочитано окружното послание на патријархот Тарасиј, кое го напишал до епископите и пшрезвитерите на Антиохија, Александрија и Ерусалим со стапувањето на патријаршкиот престол, како и одговори до источните патријарси. По читањето на овие посланија, отците на соборот едногласно изјавиле: „во целост сме согласни со нив; со љубов ги прифаќаме и почитуваме свештените и уважените икони и им се поклонуваме“,
На почетокот на следното заседание по совет на патријархот тарасиј се одлучило да се испитаат сите места од Светото Писмо, од делата на светите отци и од житијата на светителите кои можат да послужат како основа за утврдување на догмата на иконопочитување. Меѓу овие последниве имало многу историја за чуда кои произлегле од светите икони и моштите. Еве неколку од нив:
Во описот на мачеништвото на свети Атанасиј Перијанец се вели дека при пренесувањето на неговите мошти во Кесарија палестинска, кога од сите страни , надоаѓал за да го сретне, една жена, по име Арета, се посомневала и рекла:
„Јас не се поклонувам на моштите кои се донесени од Персија“.
По неколку дена светиот маченик и се јавил на Арета во сон и ја прашал: „Ти страдаш од болест во бедрата?“
Арета не ни стасла да му одговори дека е здрава, кога одеднаш почувствувала дека е навистина болна. Долго се мачела во својата болест, а потоа почувствувајќи краткотрајно олеснување, почнала да размислува заради што неа ја стасала таква болест. Поминала четири дена во размислување. Утрото на петтиот ден повторно и се јави светиот маченик и и рекол:
„Оди во Тетрапил (дел во Константинопол каде се наоѓале моштите на светителот). Помоли се на свети Атанасиј и ќе бидеш здрава“.
Кога ја донеле до тоа место и кога ја видела иконата на светиот маченик, гласно рекла:
„Тоа е навистина истиот оној кого го видов на сон“. Фрлајќи се на под, долго плачела со солзи на покајување и станала целосно здрава.
Бидејќи на соборот бил прочитано ова чудо, претставниците на папата изјавија дека спомнатата икона на св. Атанасиј се наоѓа во еден манастир во Рим, а епископот Тавромениски, Јован, на нивната изјава додал дека знаел некоја жена од Сицилија која откко дошла во Рим, добила исцелување од иконата на овој свет маченик.
Потоа Петар, епископ Никомидиски, соопшти за чудо кое во Берит се случило од Господова икона, додека од Еваргија наведено е чудо кое произлегло од Неракотворните Образи на Спасителот во Едеса. Чудото се состоело во следново:
Еднаш Едеса била опседната од Хозорје, персиски цар. Од огромните насипи кои по негова наредба биле подигнати, војниците со стрели ги гаѓале жителите на градот. Жителите на Едеса одлучиле да ги поткопаат насипите и да ги запалат. Но огнот кој го палеле во поткопите секој пат се гасел поради недостаток на воздух. Тогаш тие ја зеле иконата Неракотворен Образ, ја донеле во поткопот, ја попрскале со вода и со капките кои се разлеале по неа го испрскале слабиот оган по што дрвата букнале со необичен пламен. Претворајќи ги во јаглен, пламенот прешол на горните дрва и набрзо ја уништил целата градба на Хозроје.
При читањето на ова чудо, чтецот на големата Константинополска црква соопштил:
„јас, недостоен слуга, кога сум одел во Сирија со царските апокрисии, бев во Едеса и го видов Неракотворениот Образ кој верните го почитуваат и му се поклонуваат“.
На следните заседанија на соборот биле прочитани многу други извадоци од делата на светите отци, слични на овие кои се наведени. Кога отците на соборот, како што се изразил патријархот Тарасиј, „ се заситиле со сведоштвата на светите отци“, на средината на собранието била изнесена една многу ценета икона и пред неа сите присутни отци, целивајќи ја, изговориле дваесет и две кратки изреки, секоја повторувајќи ја по три пати. Во тие изреки биле осудени и предадени на проклетство сите главне иконоборски постапки.
Следните заседанија биле посветени на разгледување на одредбите на лажниот вселенски собор на Копроним. Разгледувањето било направено со најголема грижа, така да цело време го воделе две лица, како две страни: еден читал она што било одредено на лажниот собор, а другиот читал демантирање на она што во тие одредувања било лажно. Местата од Светото Писмо кои на соборот на Копроним било лажно толкувано, сега повторно биле протолкувани. На пример: Во Светото Писмо на Стариот Завет иконоборците како одбрана на своите ставови укажувале на забраната од Десетте заповеди „не ќе си правиш врезан лик“ (Изл. 20, 4).
Отците на соборот на ова одговориле:
„Она што е кажано на Израелскиот народ кој служел на телето и на кои не им биле непознати египетските заблуди не треба да се применува на Боженствениот собор на христијани. Бог сакал да ги воведе Јудејците во ветената земја, затоа им дал заповед: не ќе си правиш врезан лик, зошто таму живееле идолопоклоници, кои се поклонувале на демони, и на сонцето, месечината и ѕвездите и други предмети, па дури и на птици, четвороножни животни, влекачи, а не му се поклонувале само на Живиот Бог и Вистината. Кога, по заповед Господова, Мојсеј направил Скинија на Заветот, тој, покажувајќи дека се служи на Бога, од злато направил херувими со лик на човек кои претставувале слика на духовните херувими“.
Соборот на Копроним исто така лажно протолкувал и некои места од делата на светите отци. Во своја одбрана иконоборците наведувале, на пример, дека ова место од делата на св. Атанасиј Александриски:
„Како да не ги жалиме оние кои го почитуваат созданието, кога оние кои гледаат се поклонуваат на оние кои не слушаат? Работата никогаш нема да може да ја спаси работата“.
Но, на соборот објасни дека св. Атанасиј на даденото масто ги имал во вид безбожниците и дека против нив го насочил својот збор. Христијаните никогаш не и служеле на созданието, место на Единиот Бог, како што ги обвинувале иконоборците. Исто така се покажало дека иконоборците делата на светите отци често ги наведувале парцијално, земајќи делови надвор од контекст, така што од тие зборови можеле да извлечат онакво значење какво што сакале.
Конечно, за некои од изјавите кои ги кажувале на иконоборечкиот собор, се покажало дека се во целост лажни.
Бидејќи набрзо излегло на виделина дека поставките кои вселенски собор ги навел за оправдување на своите одредувања на верата се лажни и недоволни, на сите им стана јасно дека и самото негово одредување на верата, утврдена на такви поставки, е исто така лажно, и затоа отците на соборот преминале на конечна изработка на сопственото соборно одредување на верата. Во тоа завршно одредување на верата, отците на соборот нашле за потребно повторно да потсетат за поводот за свикување на соборот и на делата кои ги презеле, потоа буквално да ја наведат целата Символ на Верата и отфрлање на сите ереси кои веќе се осудени на шесте претходни Вселенски собори и на крај, да го утврдат догматот на иконопоклонувањето за вечни времиња:
„„Ние одредуваме дека светите и чесни икони се поставуваат заради поклонувања токму онака како се поставуваат изобразувања на Чесниот и Животворниот Крст, без разлика дали тие се од бои или од коцки мозаик или од некој друг материјал, само ако се направени на соодветен начин, во црквите Божји, на свештенички садови или одежди, на ѕидови или на даски, или во домови или покрај патишта, без разлика дали тоа се икони на Господ Бог и Сапсител наш исус Христос, или Непорочната Владичица наша Света Богородица, или на чесните Ангели и сите свети и праведни луѓе. Доста често со помош на иконите тие стануваат предмет на нашето созерцување, така што оние кои гледаат во тие икони повеќе ќе се упатат кон подражавање на самите Оригинали. Тие ќе се здобијат со повеќе љубов кон нив и ќе добиваат поголем потстрек да ги целиваат, да им оддаваат почитување и поклонување, но не и вистинско служење, кое по верата наша тоа приликува единствено на Боженствената природа. Оние кои гледаат на овие икони се потстикнати да им принесат темјан и да палат свеќа во нивна чест, како тоа се правело во старини, зошто честа која се оддава на иконата (ликот) се однесува на нејзиниот Оригинал (прволик) и кој се поклонува на икона, се поклонува на ипостасот на оној кој на неа е изобразен“.
„Оние кои се осмелат да мислат или да учат друго, ако се епископи или клирици, треба да бидат отстранети, и ако се монаси или мирјани, треба да бидат оддалечени.
Соборот е завршен со прославување на Господ од страна на сите епископи, старешини, офоцоро и други граѓани на Константинопол, кои во огромен број ја исполниле салата во дворецот. Преписите на соборските дела биле испратени до папата, на источните патријарси, императорката и императорот и на сите цркви во Константинополската патријаршија.
Така на свечен начин бил завршен Седмиот Вселенски собор кој го обновил истото иконопочитување и кој секоја година до ден денес се спомнува на 11 октомври во целата Православна Источна Црква.