ЖИТИЕ НА СВЕТИ ТЕОФАН ЗАТВОРЕНИК

Со својот живот епископ Теофан потсетува на многу големи отци и учители на древната Христијанска Црква. Таквото окарактеризирање на неговата личност го наметнува неговиот морален и скетски живот, неговата длабока и силна богословска мисла искажана во пишани и објавени дела.
Роден е во 1825 година во село Чарновское (Орловска Губернија) во света Русија, од татко Василиј Тимотијевич Говоров, свештеник, и мајка Татјана Ивановна која била од свешетеничко семејство. На крштевање го добил името Георгиј, така да за време на школувањето, т.е. додека не положил монашки завет, познат е под световното име Георгиј Васиљевич Говоров.
Големата благочестивост на родителите на Георгиј било првото и најважното „училиште“ за неговото основно христијанско образование и усмерување. Во осмата година од животот (1823 година) тргнал во Ливенското духовно училиште. Шест години подоцна (1829 година) ја посетувал Орловската семинарија на чие чело стоел архимандрит Исидор, подоцна познат како јерарх на Руската Црква. Семинаријата ја завршил во 1837 година со одличен успех. Потоа се запишал на Киевската духовна академија, која ја завршил во 1841 година со научен степен магистер и тоа веќе со јеромонашко име Теофан. Монашкиот завет го положил истата година, значи пред да ја заврши Духовната академија.
Веќе во август 1841 година јеромонах Теофан бил поставен за ректор на Киевско-софиската духовна школа. Набрзо, во 1842 година бил одреден за инспектор на Новгородската семинарија во која се истакнал како врвен предавач на психологија и логика. Благодарејќи на умните и духовните способности кои го краселе, Теофан во 1844 година во Петербуршката духовна академија бил поставен за предавач на моралното и пастирското богословие. Своите предавања ги темелел на психологија (облагородена со личен аскетски живот и осмисленото учење на Светото Писмо) и житијата на великите богоугодници.
Богат со богословие, отец Теофан во 1845 година бил заслужено одреден за помошник инспектор на академијата, а во 1846 година ја вршел должноста инспектор. Следната година, по сопствена желба, станува член на Духовната мислија во Ерусалим која ја предводел архимандрит Порфириј (Успенски), голем познавач на Истокот и истакнат црковен археолог. За време на шестгодишниот боравок на Исток, јеромонах Теофан посетувал древни монашки семејства и читал стари ракописи во кои биле содржени житијата на светотелите и уставите на монашкото живеење. Покрај тоа, непосредно разговарал со подвижници, особено на Света Гора. Се тоа ја подгревал неговата љубов и склоност кон пустинското подвизување.
Заради Кримската војна во 1853 година, Руската духовна мисија била повлечена во 1854 година од Ерусалим во Русија. Трудот на јеромонахот Теофан во мисијата неможел да остане незапазен. Тоа бил еден од причините што во 1855 година добил достоинство на архимандрит и да биде поставен во Петербуршката духовна академија на катедрата за канонско право, а набрзо и на должност ректор на Олонецката духовна семинарија. Истата година архимандрит Теофан станал член на Олонецката духовна конзисторија. Во тоа време тој посебно се истакнува со проповеди и мерки кои ги презел на сузбивање на расколништвото.
Познавњето на приликите на Истокот како и познавањето на грчкиот јазик пресудно влијаеле Руската Црква во 1856 година да го постави архимандрит Теофан за старешина на црквата при Руската амбасада во Цариград. Од тоа место одблизу следел и го обавестувал Синодот на Руската Православна Црква за расправиите меѓу Цариградската и Бугарската Црква во врска со расколот на Бугарите, но и љубовта кон Цариградската Црква, нагласувајќи дека „великодушната Русија не треба да ја остава својата мајка по вера во така беспомошна состојба“.
Кога наскоро во 1857 година, се покажала потреба архимандрит Теофан своето служење и искуство на Руската Православна Црква да и пружи нови услуги, Светиот Синод со указ го поставил за ректор на Петербуршката духовна академија. Од тоа место ги објавувал своите дела воглавно во списанието „Христијанско четиво“ кое излегувало под негов надзор. Основната задача, сепак, му била да бдее над духовниот, воспитниот и образовниот лик на студентите, па во таа цел присуствувал на многу предавања на професори и на испити на богослови. За време на неговото ректорување на Академијата во 1859 година ја одбележи 50. годишнина од своето основање. За трудот и преданата служба во Академијата, Синодот на Руската Црква го наградила со орден на светиот кнез Владимир од трет степен. Истата година бил избран за епископ тамбовски и шацки, каде четири години неуморно го поучувал стадото со необично едноставни исклучително силни проповеди кои се објавени во два тома. За тоа време, епископ Теофан отворил многу црковно-парохијски и други училишта и покренал излегување на епархиско списание. Од особено значење е неговата богословска работа „Писма за христијанскиот живот“. Од себе го излевал токму она со што бил исполнет: духовност, благост, татковска љубов кон сите, особено кон ожалостените.
Кога во една прилика ги обиколувал црквите и манастирите во својата епархија, епископот Теофан ја посетил и Вишинската пустина, која необично му се допаднала по својата положба и монашки устав. Испраќајќи го за настоител во пустината игуманот Аркадиј, пророчки изговорил: „Одете таму отец игумане, а Бог ќе даде и јас да дојдам кај вас“.
Кога во 1863 година се упокои владимирскиот епископ Јустин, Синодот на Руската Црква одлучил на неговата епископија да го постави тамбовскиот епископ Теофан со образложение дека е способен да управува „со поголемо стадо“. Како и во претходната, епископ Теофан и во новата, Владимирската епархија, постојано одел на мисии, отворал училишта, покренал епархијско списание и друго.
После 25-годишно служење на Црквата, епископ Теофан решил да го оствари својот монашки идеал така што се повлекол во пустина и целосно се одрекол од овој свет и обврските во него. Таа највозвишена монашка одлука е круна на духовните доживувања и небески призиви кои епископ Теофан ги складирал во срцето додека како дете ги набљудувал подвижниците по руските манастири, по Светата Земја и на Атонската Гора; додека ги читал делата на Светите Отци и додека постојано се приближувал на Бога, а особено додека во 1861 година присуствувал на духовното славење по повод откривањето на моштите на светиот Тихон Задонски.
Бидејќи се посоветувал со својот духовен водач, митрополитот Исидор, епископот Теофан одлучил да упати молба до Светиот Синод, барајќи да го разреши од епископските обврски во тамбовската епархија и да му дозволи постојано да живее во Вишинската пустина. Одобрувањето го добил 1866 година кога е поставен за настоител на Вишинската пустина во која останал до крајот на овоземниот живот иако не како настоител. Набрзо повторно испратил писмо до Светиот синод, барајќи да го разреши од обврските на настител, со цел да оди подлабоко во пустината, каде уште попредано, во спокој, да му служи на Бога. Сакал нешто повозвишено од општожителниот пустински манастир и неговиот строг устав. Се повлекол во тихување и постојано општење со Бога, онакво какво само пустината може да овозможи на прав и вистински духовник.
Врвот на целоста на духовното задоволство подвижникот Теофан го претстави вака: „Ме нарекувате среќен. Јас себеси таков не се чувствувам…Вишинската пустина можно е да се замени само со Царството Небесно“. Затоа е разбирливо што не се одповикал на понудите на Светиот Синод да, на пример, повторно управува со епархија, па дури ни со Московската или пак да оди во Јапонија каде имал мисија отец Касаткин.
Задлабочувајќи се се повеќе во смислата на пустинското подвижништво, епископ Теофан во 1872 година почнал да живее затворски живот. Ги прекинал контактите со луѓето и престанал да оди во манастирскиот храм на богослужби, затворајќи се во посебно место во пустинските престојувалишта, за што и бил наречен Затвореник. Од тогаш го примал само настоителот на пустината, духовникот игуман Тихон и ќелејникот Евлампиј.
Во своето живеалиште направил мала црква, посветена на Господовото Крштевање, во која последните 11 години секојдневно служел света литургија. Така тој својот затворски живот го поминал воглавно во општење со Бога преку молитви, читање и пишување. Таму напишал многу писма и одговори на оние кои му пишувале барајќи духовна помош, во што видел посебен начин на служење на Црквата Божја. Дневно му пристигнувале од 20 до 40 писма од разни краеви на Русија. Затоа и со право еден биограф го нарекол „Голем мудрец на христијанската философија кој е плодотворен до степен кој го достигнале светите отци од четвтриот век“. Не е без основа запишано дека „учењето на епископ Теофан во многу е во сродство со учењето на старец Пајсие Величковски, што е забележано особено во откривањето на темата за старешинството, умната работа и молитвата“.
Богословската наука многу е збогатена со делата на епископ Теофан, бидејќи своите мисли ги излагал преку поуки и толкувања едноставно и јасно, така да на сите им бидат поимливи основните вистини на Христијанската вера. Најдобар доказ за тоа е неговиот превод на Добротољубје – книга која содржи учења за духовниот живот на основачите и големите учители на христијанскиот аскетизам.
Искреноста, скромноста, љубовта кон човекот претставуваат основни карактеристики на светата душа на Теофан Затвореник. „Еве„ зборувал тој,“ јас книгите ги читам и пишувам, а во мене нема ништо слично на она што го правеле угодниците Божји*. Таквиот негов внатрешен свет го правел благ пред сите. Тој бил склон сите луѓе да ги смета за свети.
Големиот праведник Бог го пренел на оној свет во 1894 година, на денот на Крштевањето Господово – ден празник на храмот кој го основал во својата ќелија. Се преселил, но не престана да живее на земјата, во свеста на живите членови на Црквата Христова. Во едно од многуте напишани дела на овој светител може да се прочита: „Умрените продолжуваат и на земјата да живеат во помнењето на живите со своите добри дела“.
+++Јован-Хаџи