ЦАРСКИОТ ПАТ – ВИСТИНСКО ПРАВОСЛАВИЕ ВО ВРЕМЕТО НА АПОСТАСИЈАТА

„Како што велат Отците, крајностите и од едната и од другата страна се еднакво штетни…Ние треба да одиме по царскиот пат, избегнувајќи ги крајностите од двете страни“- Свети Јован Касијан.
Православните христијани денес живеат во една од најкритичните епохи во историјата на Црквата Христова. Непријателот на човековото спасение, ѓаволот, често напаѓа и од сите страни, трудејќи се на секој начин да ги отргне верниците од патот на спасението кој им го покажува Црквата и дури да ја потчини и самата Црква Христова, без разлика на ветувањето на Спасителот (Мт. 16, 18) и вистинското Тело Христово да го претвори во „екуменистичка“ организација која го подготвува доаѓањето на нејзиниот личен избраник, Антихристот, големиот светски владетел во последните денови. Ние секако знаеме дека тој обид на сатаната нема да успее: Црквата ќе остане Невеста Христова се до крајот на светот: таа, Женикот Христос, при Неговото Второ доаѓање, ќе го дочека чиста и нескверната од прељубнички сојуз со отпадништвото на овој век.Но, пред сите православни христијани ќе се постави главното и најважното прашање на нашето време: Црквата ќе опстане, но колку од нас ќе останат во неа, спротивставувајќи се на моќните обиди на ѓаволот да не одвои од неа?
Нашето време се повеќе потсетува на времето во кое живеел Св. Марко Ефески (15-ти век), кога, како што се чинело, Црквата веќе била проголтана од безбожната Унија со Латините. Меѓутоа, нашето време е полошо и поопасно од тоа време, зошто тогаш Унијата била наметната со сила од надвор, а сега православниот народ е однапред добро подготвен за прифаќање на „екуменистичкото“ стопување на сите цркви и религии – преку децениската незаинтересираност, рамнодушност, попуштање на слабостите и погубната лага дека „нас всушност ништо не не одвојува“ од сите оние кои се нарекуваат христијани.
Православната Црква ја преживеала лажната Флорентинска унија и после неа дури доживеала време на надворешен мирен живот и внатрешен духовен процут; но дали Православието, бидејќи сега се прогонува со невидена сила, после новата лажна Унија, ќе опстане било каде на друго место, освен во катакомби и во пустини?
Во текот на последните децении, продолжувајќи по страшниот „екуменистички“ курс кој го зазеле патријархот Атинагора и неговите наследници, православните христијани опасно се приближија до целосен бродолом. „Екуменистичката“ изјава од Константинопол, „Тијатирско исповедување“ (види: Orthodox Word, јан.-фев. 1976 год.), доволно е да покаже колку таа помесна Црква – некогаш прва меѓу Православните Цркви во исповедувањето на Христовата Вистина – се оддалечила од Православието; овој тажен документ покажува колку константинополските ереси сега се близу до тоа да бидат апсорбирани во инославно „христијанство“ на Запад, се до формална Унија, која сега уште е во подготовка.
Корените на овој денешен екуменизам во Православната Црква лежи во обновувањето и модернизацијата на некои православни архиереи од 20 –те години на овој век. Тие текови во Русија проработеле, како „Жива црква“ – движење, кој со помош на комунистичкиот режим, се обидувал да го собори Патријархот Тихон и да ја „реформира“ Црквата на радикално протестански начин и како второ – сергијанската црковна организација (Московската патријаршија), „поконзервативната“ наследничка на „Живата Црква“, која прво го истакнала политичкото помирување со комунистичката идеологија и прифаќањето на нејзините цели (во согласност со срамната „Декларација“ на митрополитот Сергиј од 1927 година), за неодамна да се осуди повторно да се впушти во црковно обновување кое во себе вклучува и активно учество во екуменистичкото движење. Во Грчката Црква ситуацијата се одвивала на сличен начин: кога се покажало дека обновувачкиот „Сеправославен собор“ од 1923 година – со своите протестански реформи кои ги вовел неславниот патријарх Мелетиј Метаксакис – е претерано радикален за да биде прифатен во православниот свет, обновувачите се задоволиле со наметнувањето на календарските реформи во некои несловенски Цркви.
Широките движења на протести се појавиле против реформистите како во Русија, така и во Грчката црква, предизвикувајќи длабоки поделби кои и до ден денес постојат во православниот свет. Во Руската црква многу епископи и верни христијани, на чело со Митрополитот Јосиф Петроградски, одлучно го отфрлиле сергијанството; ова движење на „јосифовците“ подоцна добило нешто поорганизирани облици и станал познат како „Вистински Православна Црква“. Историјата на оваа нелегална „Катакомбна“ Црква на Русија до денес е прекриена со велот на тајната, иако во текот на изминатите неколку години се осветлени некои изненадувачки факти позврзани за нејзиното вистинско дејствување кое предизвикува жестоки репресивни мерки од страна на советските власти. Во расејувањето, Руската Задгранична Црква од самиот почеток ја зафатила цврстата антисергијанска позиција многу пати изразувајќи ја својата солидарност со Вистинската Православна Црква на Русија и истовремено отфрлајќи секое општење со Московската патријаршија. Нејзината бескомпромисност и традиционализам не биле по вкусот на некои руски архиереи од Западна Европа и Америка кои биле повеќе склони кон „реформските текови“ на 20-от век, кои во различни периоди се одвоиле од Руската Загранична Црква, создавајќи ја на таков начин „јурисдиксиската“ разновидост во руското расејување.
Во Грција истиот протест покренат од истиот православен инстикт го добил називот „Вистински Православни Христијани“. Од самиот почеток во 1924 година (кога била спроведена календарската реформа), ова движење станало особено силно меѓу простите монаси, свештенството и верниците. Првиот епископ кој ја напуштил државната црква на Грција и се присоединил со Вистинските Православни Христијани бил Митрополит Хризостом Флорински. Денеска тоа движење го продолжува својот сосема независен живот, тоа има организација која опфаќа околу една четвртина од сите православни христијани во Грција и можеби половина или повеќе од вкупниот број на монаси. Иако Вистинските Христијани на Грција се нашироко познати како „старокалендарци“, тие всушност инсистираат на тврдиот традиционализам како во православниот живот, така и воопшто, сметајќи го календарското прашање само како прв стадиум во модернизмот и реформизмот.
Така ракот на екуменизмот се повеќе и повеќе ги јаде останатите здрави делови од телото на Православието. Само најчувствителните членови на „официјалните“ православни јурисдикции покажуваат нагласена симпатија кон држењето и претставниците на антиекуменистичките и антиреформските Цркви на Русија, Грција и расејаните. Некои од нив, гледајќи дека официјалните јурисдикции сега неколебливо го следат антиправославниот курс, ги напуштиле како бродови кои тонат и се присоединиле со Вистинските Православни Христијани; другите пак кои се уште се надеваат дека во светското православие ќе биде обновен православниот курс, мислат дека за сега е доволно да изразуваат симпатии кон Вистинските Православни Христијани, или смело да протестираат против „реформистичката“ идеологија која е владеечка во официјалните јурисдикции. Во последните десет години, антиекуменистичките Посланија на Митрополитот Филарет, Првојерарх на Руската Задгранична Црква, предизвикале оддек во многу Православни цркви иако официјалните одговори на нив биле молчење и непријателство.
Денес, повеќе од било кога во последните 50 години на борба за зачувување на православната традиција во време на апостасија, гласот на вистинското и бескомпромисно Православие би морал да се слушне во целиот свет и силно да влијае на идниот курс на Православните цркви. Всушност можеби веќе е доцна да се спречи обновувачкиот „Осми Вселенски Собор“ и „вселенското“ обединување (Унија), која претставува цел на тој собор. Но тоа не значи дека веќе е невозможно да се убеди една или повеќе Помесни цркви да го напуштат тој погибелен пат кој води кон конечна ликвидација на Православието во оние јурисдикции кои на него истрајуваат до крај. Во секој случај, поедини луѓе, дури и цели заедници, можат да бидат поштедени од тој пат, како што дури и некои инославни можат да го пронајдат својот пат кон спасителната ограда на вистинската Црква Христова.
Затоа е суштински важно овој глас да биде на вистинското, т.е. светоотечкото Православие. За жал, понекогаш се случува, особено во пламенот на спорот, здравите православни позиции од една страна претерано да се истакнуваат, а од друга страна неправилно да се сфаќаат и затоа кај некои се јавува целосно погрешен впечаток дека работата со вистинското Православие претставува некој вид на „екстремизам“ и реакции „од десно“ на владеачкиот „лев“ курс кои го прифатиле водачите на официјалните Православни цркви. Таквиот политички поглед на денешната борба за вистинско Православие е сосема лажно. Напротив, оваа борба, меѓу своите најдобри современи претставници – било во Русија, Грција или во расеаните цркви – го зела обликот на враќање на светоотечкиот пат на умереност, а тоа е она што светите Отци го нарекуваат ЦАРСКИ ПАТ.
Учењето за овој „царски пат“ е изложено во Духовните поуки на Св. ава Доротеј, каде тој посебно ја цитира Петтата Мојсеева Книга (Второзаконие): „Не свртувајте ни десно, ни лево, туку одете по Царскиот пат“ (5 Мојсеј, 5:32; 17:11). И Свети Василиј Велики вели: „ вистинскиот во срцето е оној чија помисла не оди ни во претераност, ни во недостаток, туку е усмерено само кон средината на добродетелта“. Сепак, најјасно е тоа учење кое е изразено кај големиот православен отец од 5-от век, Свети Јован Касијан, пред кого имало задача слична на онаа која денес стои пред нас: да го претстави чистото учење на Источните Отци пред луѓето на Запад, кои биле духовно незрели и уште не ја сфаќале длабочината и префинетоста на источното духовно учење и затоа, применувајќи го ова учење во пракса, лесно паѓале во крајност, било со негрижа, било со претерана строгост. Свети Јован Касијан православното учење за царскиот пат го изложил во своето дело „За расудувањето“, кое Свети Јован Лествичник го оценил како „прекрасна и мошне возвишена филозофија“:
„Значи, со сета сила и со најголема грижа ние треба да се трудиме со смирување да го добиеме добрата дарба за расудување која може да не сочува неповредени од претерување на било која од двете страни. Зошто како што кажуваат Отците, крајностите и на едната и на другата страна еднакво се штетни – и претераниот пост и прејадувањето, и претераното бдение и долготрајниот сон, како и други претерувања… Расудувањето го учи човека да оди по Цраскиот пат, оддалечувајќи се од крајностите од двете страни: не му дозволува, од десната страна, да се измами со претерано воздржување, а од левата да се препушти на на мрзливост и слабостите…Искушенијата од десната страна се поопасни од оние на левата: неумереното воздржување е поштетно од прејадувањето, зошто со помош на покајувањето од ова последното може да се прејде кон правилно расудување, а д првото не може“. (т.е. на човекот, кој се гордее со своите добродетели е затворен патот кон покајното смирение кое овозможува спасение).
(За Расудувањето II, гл. 16, 2, 17)
Применувајќи го ова учење во нашата ситуација можеме да кажеме дека „царскиот пат“ на вистинското Православие денес е средината меѓу крајниот екуменизам, од една страна, и ревноста не по разум (Рим. 10, 2) од друга страна. Вистинското Православие не оди во „чекор со времето“, од една страна, ниту „строгоста“, „исправноста“ и „канонското“ не го претвора во оправдување на фарисејското самозадоволство, исклучителност и недоверба од друга страна. Оваа вистинска православна умереност не треба да се меша со празната млакост или со рамнодушноста, или со било кој облик на компромис меѓу политичките крајности. Денес воздухот е толку заситен со духот на „реформирањето“, што сите оние, чии погледи се сокриени од налетот на духот на времето, го сметаат вистински-православната умереност за „фанатизам“; но оној кој за тоа прашање се однесува сериозно и на се приоѓа од точка на гледиштето на светоотечкото учење, ќе го пронајде царскиот патво оддалечувањето од било кој вид на екстремизам.
Меѓутоа, во нашите денови нема православен учител кој би дал пример на здрава и усрдна православна умереност, како што тоа бил упокоениот архиепископот Џорданвилски Аверкиј; неговите многубројни дела и проповеди се исполнети со свеж дух на вистински-православна ревност, без никакво скршнување „десно“ или „лево“ и со постојано истакнување на духовната страна на вистинското Православие (особено да се види: „Света ревност“, The Orthodox Word, мај-јуни 1976 година).
На Руската Задгранична Црква, по Божја промисла, и била дадена најпогодна положба за зачувување на „царскиот пат“, во немирно доба какво што за Православието претставува 20-от век. Живеејќи во бегство и сиромаштво, во свет кој не го разбра страдањето на рускиот народ и, што е сосема природно, целокупната екуменистичка идеологија – заснована на религиозна рамнодушност и замисленост, на материјано изобилство и бездушно обединување на нации – се сметало за сосема непозната. Од друга страна, со својата жива за тоа дека сергијанската црква во Русија не е слободна, таа била заштитена од пад во екстремизам „од десно“.
Руската Задгранична Црква ги признала Вистинските Православни Христијани на Грција и им пружила поддршка. Нивната положба исто така долго време била необично тешка и неправилно сфатена. Во Грција првиот налет на Црквата (календарската реформа) не бил толку смртоносен како Декларацијата на митрополитот Сергиј во Русија, и заради тоа на богословската свест на православниот грчки народ му требало повеќе време да ја воочи потполната антихристијанска суштина на спомнатата реформа. Потоа, само неколку грчки епископи имале доволно храброст да се соединат со старокалендарското движење. Тоа само што добило можност да стане барем малку „поинтелектуален“ зошто му пристапуваат се поголем број на луѓе со високо образование. Долги години старокалендарците трпеле гонења од страна на државата и официјалната црква, понекогаш крајно сурови, и се до денес остануваат презрени од страна на официјалното светско православие кое воопшто не ги признава. За жал внатрешните несогласувања и поделбата и понатаму ги ослабнуваат старокалендарците: ним им недостига еден заеднички глас со кој би ја изразиле својата борба за Светоотечко Православие. Но заради тоа не треба да се негира дека нивната позиција е во суштина православна, а нејзините здраве појави можат да бидат само поздравени.
Тежнеењето за постигнување единство во Вистинското Православие, која во последните години во целиот свет се зајакнува, било да станува збор за Катакомбната Руска Црква, Грчката Старокалендарска Црква, или Руската Задгранична Црква, поттикна некои луѓе да се замислат над условите за создавање на „единствен фронт“ на исповеднички Цркви заради спротивставување на екуменистичкото движење кое ги проголта православните „естаблишменти“. Сепак, во современите услови ќе биде многу тешко такво нешто да се постигне; во секој случај, тоа претставува „политички“ поглед на ситуацијата, кој значењето на мисијата на вистинското Православие го гледа во сосема надворешен облик. Протестот на вистинското Православие против „екуменистичкото православие“, против изедначеното млако православие на епохата на апостасија дури сега треба да се покаже во својата полнота, пред се во Русија. Зошто не може сведочењето на толку маченици, исповедници и поборници на вистинското Православие во 20-от век да остане залудно. Нека Бог ги сочува Своите ревнители на царскиот пат на Вистинското Православие, да Му бидат верни Нему и на Неговата Црква, до крајот на векот!
Јеромонах Серафим (Роуз), 1976 година
+++Jован Хаџи